Inventarisatie van ondergrondgebruik voor drinkwaterwinning en de energietransitie: module 2 Integrale grondwater studie Nederland
Binnen de Integrale Grondwater Studie Nederland is o.a. een landelijke beeld geschetst wat betreft trends en aandachtspunten voor het thema Energietransitie en grondwater. Het uitgangspunt was dat het gebruik van grondwater voor thermische energiepotentie heeft maar energieactiviteiten mogen de grondwaterkwaliteit niet schaden. Het beeld laat zien dat in stedelijk gebied steeds meer bodemenergiesystemen komen, die gebruikmaken van het grondwater voor het opslaan van warmte en koude. De zorg voor de bescherming van het grondwater zit met name in de aanleg van deze systemen, waar mogelijk afsluitende kleilagen doorboord worden, die de grondwaterkwaliteit in diepere lagen beschermen. Door inzicht in de (toekomstige/potentiële) ligging en diepte van deze energiesystemen te combineren met informatie over (toekomstige/potentiële) grondwaterwinningen kan men zien waar er mogelijkheden liggen voor bodemenergiesystemen en geothermie met beperkte risico’s voor de grondwaterkwaliteit.
In dit rapport zijn per provincie kaarten gemaakt met een eerste inschatting van de overlap tussen ondergrondfuncties met beschermingsfuncties voor het grondwater en verwachte wensen voor het gebruik van bodemenergie. Er zijn grote verschillen per provincie te zien: met name in Groningen, Friesland en Zeeland is weinig overlap te zien tussen de ondergrondfuncties ten behoeve van de energietransitie en de drinkwaterwinning. In de andere provincies is de dichtheid van mogelijke interactie beduidend hoger.
Informatie uit interviews met stakeholders is verwerkt in zogenaamde lessons learned. Deze lessons learned hebben o.a. betrekking op het belang van een goed stakeholderproces, integratie van de werelden van drinkwaterwinning en energietransitie, en verbetering van kennisontsluiting van de ondergrond, grondwatersysteem en mogelijke risico’s.
Tijdens twee workshops is vervolgens samen met lokale stakeholders ingezoomd op de casus Zeist. Hiermee is de advocacy models methode getest als hulpmiddel voor het uitvoeren van een stakeholder proces. Een onderdeel hiervan was het gebruiken van een 3D ondergrondmodel om de ondergrondsituatie te visualiseren. Alle stakeholders hebben vervolgens hun advocacy model met daarin belangen, problemen / aandachtspunten en visie op de locatie toegelicht. In een tweede workshop is samen gekeken naar vier scenario’s voor een mogelijke toekomstige inrichting van de locatie aan de hand van een multi-criteria analyse. Het is gebleken dat de advocacy models een middel kunnen zijn om de discussie te kunnen voeren over de ruimtelijke inrichting van de ondergrond waarbij een gelijkwaardiger kennisniveau over de ondergrond een belangrijke randvoorwaarde is.
Het doorlopen van deze hypothetische casus laat zien dat het combineren van bescherming voor drinkwaterwinning en benutting van de ondergrond voor de energietransitie op meerdere punten speciale aandacht vereist. Ten eerste is het een governance vraagstuk waarbij het duidelijk moet zijn wie de regie voert en zorgt dat alle belangen meegenomen worden. Ten tweede is een bijzonder hoog kennisniveau en veel data nodig om een goed geïnformeerde discussie over de ruimtelijke inrichting van de ondergrond te kunnen voeren. Om te zorgen dat dit complexe proces landelijk efficiënt doorlopen kan worden, zou een handreiking gebiedsprocessen ondergrond van toegevoegde waarde zijn.