Hoog Dalem Proeftuin bewijst: wijk kan prima zonder aardgas
In het Gorinchemse Hoog Dalem zijn zo’n 230 huizen voorzien van een nieuw energiesysteem, zonder aansluiting op het gasnet. De all electric wijk is de enige wijk in Nederland waar huizen ’s winters worden verwarmd met warmte die ’s zomers onttrokken is aan nabijgelegen sloten. Over het ecologische effect van de bijbehorende ‘koudelozingen’ was nog weinig bekend. Van 2012 tot eind 2017 onderzochten we daarom de effecten van dit nieuwe energiesysteem op ecologie, waterkwaliteit, waterplanten en algen. Nu alle data en metingen zijn geanalyseerd, kunnen we concluderen dat er geen negatieve gevolgen aangetoond zijn op de waterkwaliteit en ecologie van de sloten.
Om de woningen in Hoog Dalem te voorzien van duurzaam opgewekte energie, zijn ze aangesloten op een collectief bronwatersysteem in combinatie met individuele warmtepompen. In de winter komt er water van 12 tot 13 graden Celsius het huis binnen. Dat wordt door de warmtepomp verwarmd naar ongeveer 30 graden en in het vloerverwarmingssyteem geleid. Voor douchewater en warm tapwater kan de warmtepomp ook water maken van 60 graden (boven de legionella grens) en dit water opslaan in een buffervat.
Omdat de vraag naar warm water gedurende het jaar hoger ligt dan de vraag naar water uit de koude bron, moest er een manier gevonden worden om de warmwaterbronnen aan te vullen, om onbalans in de bodem tegen te gaan - een van de vergunningseisen. Een deel van de warmte die daarvoor nodig is komt uit de afvoer van warmte uit woningen (comfortkoeling in de zomer). De rest komt uit de sloot rond de wijk, de warmte die hier uit onttrokken wordt, wordt opgeslagen in de warmtebronnen voor de winterperiode. Later wordt het afgekoelde water weer geloosd in de sloot.
Meten en monitoren in Hoog Dalem
In een vijfjarig meetprogramma keek Deltares samen met waterschap Rivierenland en Bureau Waardenburg naar de ecologische effecten die de koudelozing heeft op de sloten. De sloten worden daardoor daadwerkelijk tot vijf graden kouder dan onder natuurlijke omstandigheden het geval is. Metingen uit 2012, toen nog geen warmtewinning plaatsvond, zijn vergeleken met jaren waarin warmte gewonnen wordt. Variaties van de temperatuur, zowel in ruimte als tijd, zijn continu gemeten en ook met een 3D simulatiemodel in beeld gebracht. Daarnaast is op verschillende plekken de fysisch-chemische (stikstof en fosfor) waterkwaliteit en biologische waterkwaliteit (algen, waterplanten en vissen) gemeten.
Koudelozing geen effect op sloten Hoog Dalem
Het lozen van afgekoeld oppervlakte water heeft geen aantoonbaar negatieve effecten op de ecologie en waterkwaliteit in de sloten van Hoog Dalem. De veranderingen die zijn gevonden vallen binnen de natuurlijke variatie van watertemperatuur en waterkwaliteit. Verder is er geen effect te zien op waterplanten en macrofauna.
Om tot een accuraat landelijk beeld van de effecten van koudelozing te komen, pleiten we voor meer onderzoek. Dat is nodig om meer vertrouwen en bekendheid te krijgen in deze nieuwe energiebron. Zo kunnen koudelozingen bijvoorbeeld ook positieve effecten hebben, zoals verlaging van de maximum watertemperatuur wat zorgt voor een kleinere kans op bloei van cyanobacteriën (blauwalgen).
Daarnaast ontbreekt nu een veilige ondergrens voor de verlaging van de watertemperatuur (voor Hoog Dalem is die nu -5°C). Ook is onbekend of koude lozingen ook veilig zijn als er eerder in het voorjaar (voor juni zoals hier onderzocht) al afgekoeld wordt of als er in de zomer sterker afgekoeld wordt dan nu het geval.
