Zandmotor

Meer dan 10 jaar Zandmotor

De evaluatie 10 jaar Zandmotor in 2021 wijst uit dat de innovatieve Zandmotorpilot een succes is. Het schiereiland van 21,5 miljoen kuub zand, werd in 2011 aangelegd voor de kust van Kijkduin volgens het Bouwen met de Natuurprincipe. De pilot moest uitwijzen of wind en stroming het zand langs de kust en richting de duinen zouden verspreiden, om zo de kust voor de lange termijn te versterken en een dynamisch natuur- en recreatiegebied te vormen. Dat is gelukt. Uit de evaluatie blijkt dat de kust breder wordt, de duinaangroei goed op gang komt en recreanten het gebied waarderen. Ook draagt de Zandmotor bij aan kennisontwikkeling over kustbeheer en -onderhoud en inspireert andere kustbeschermingsprojecten wereldwijd.

Dankzij deze pilot hebben we de mogelijkheid om een goede inschatting te maken van de effecten van toekomstige grootschalige kustversterkingsmaatregelen. Bij Deltares zien we dit als een heel noodzakelijke voorbereiding gezien de uitdagingen die op ons af komen als gevolg van klimaatverandering

Ben Huisman, kustexpert

Langetermijn kustveiligheid

Vooraf was de verwachting dat de Zandmotor de duinen zou verbreden en zo de kustveiligheid zou vergroten. Na een trage start, is de duinvorming de laatste jaren goed op gang gekomen. Dit is vooral goed te zien op het zuidelijk deel van de Zandmotor waar zich duinen tot 3 meter hoog op het strand hebben gevormd. Ook de bestaande duinenrij ter hoogte van de Zandmotor is breder geworden, De verwachting is dat de duinvorming de komende jaren verder toeneemt.

Natuur en recreatie

Qua landschap en dynamiek is de Zandmotor een waardevol gebied. Er is een grotere diversiteit aan bodemdieren dan op een normaal stuk strand, omdat de Zandmotor meer verschillende leefgebieden kent. Dit maakt het gebied aantrekkelijk voor meer kustvogels zowel in aantal als in soorten, zo blijkt uit tellingen. Vooral de aanwezigheid van de aalscholver, de grote stern, de visdief en de grote mantelmeeuw zijn van meerwaarde, omdat deze elders minder voorkomen. De Zandmotor blijkt overigens minder geschikt voor broedvogels door de aanwezigheid van recreanten.

De Zandmotor heeft een grote aantrekkingskracht op kitesurfers. Ook wandelaars en hardlopers zijn veel in het gebied te vinden. Bij badgasten is de Zandmotor minder in trek vanwege de grotere afstand tot de branding. Bezoekers van de Zandmotor waarderen het gebied gemiddeld met een 8, zo blijkt uit onderzoek door Wageningen Universiteit uit 2020. Bezoekers noemen het schone strand, het landschap en de rust en ruimte als positieve punten.

Kennisopbouw en innovatieve, zandige oplossingen

De Zandmotor is een voedingsbodem gebleken voor brede kennisopbouw over innovatieve, zandige oplossingen voor kustbeheer en -onderhoud. In Nederland is de kennis van de Zandmotor bij Kijkduin benut bij de aanleg van de Hondsbossche Duinen en voor de pilotsuppletie in het Amelander Zeegat. Ook internationaal is de kennis toegepast. Zo is in het Verenigd Koninkrijk bij Bacton in 2018 een kleine Zandmotor aangelegd.

Ben Huisman, kustexpert:

“Door de Zandmotor is een buitengewoon dynamisch kustgebied ontstaan, waarbij zand wordt herverdeeld naar de duinen en omliggende kust. Op de gewone kust verspreidt zand zich ook, maar bij de Zandmotor zijn de veranderingen veel duidelijker waar te nemen. Dit heeft er toe geleidt dat er kennis is opgedaan van natuurlijke kustprocessen die anders onmeetbaar zouden zijn. Deltares heeft het meetprogramma gecoördineerd, waarin we met uitzonderlijk detail zowel het fysische systeem als de ecologie konden inmeten. Op basis daarvan leerden we hoe zand zich langs de kust verspreidt, hoe nieuwe vegetatie en duinen groeien, waar bodemleven zich ontwikkeld én hoe we recreatie kunnen combineren met natuur. Dankzij deze pilot hebben we de mogelijkheid om een goede inschatting te maken van de effecten van toekomstige grootschalige kustversterkingsmaatregelen. Bij Deltares zien we dit als een heel noodzakelijke voorbereiding gezien de uitdagingen die op ons af komen als gevolg van klimaatverandering”.

Hoe de Zandmotor begon

Een traditioneel ontwerp van een zandsuppletie heeft als primair doel het onderhoud van de kustlijn met een middelmatige hoeveelheid zand (2-5 miljoen m3). De levensduur van de voeding ligt doorgaans in de orde van 5 jaar. Dit betekent dat elke 5 jaar de suppletie opnieuw moet worden gedaan, waardoor het ecosysteem regelmatig wordt verstoord.

In de Pilot Zandmotor is een geconcentreerde megasuppletie aangelegd, die tot 5 meter boven zeeniveau reikt. Door gebruik te maken van natuurlijke processen om het zand te herverdelen, wil deze innovatieve aanpak de verstoring van lokale ecosystemen beperken en tegelijkertijd nieuwe gebieden voor natuur en meer vormen van recreatie creëren.

Rijkswaterstaat heeft Deltares in 2011 opdracht gegeven om gedurende minimaal vijf jaar omvangrijke veldmetingen uit te voeren. De veldgegevens zijn door Deltares samen met Imares en Witteveen & Bos geanalyseerd, waarbij de focus lag op kust- en zwemveiligheid, duinvorming en de ecologische impact van de Zandmotor en zijn omgeving.

Deltares is ook actief betrokken bij de wetenschappelijke onderzoeksprojecten NEMO en NatureCoast aan de TU Delft. De nadruk ligt vooral op de ontwikkeling van integrale modelleringsinstrumenten voor kustmorfologie, eolisch transport en de zoete grondwatervoorraden bij de Zandmotor.

Toekomst van de Zandmotor

De Zandmotor zal zich de komende jaren blijven ontwikkelen. hoe meer zand zich richting duinen en strand verspreidt, hoe minder er van de oorspronkelijke zandplaat overblijft. Dit proces blijven we monitoren en volgen. Immers, de dynamiek maakt dat de Zandmotor ook in de toekomst nieuwe inzichten kan genereren. De resultaten van 10 jaar Zandmotor laten zien dat een zandmotor-concept een reële toepassing kan zijn voor het beheer en onderhoud van de kust. In het kennisprogramma Zeespiegelstijging onderzoekt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat op welke andere plekken een zandmotor concept toepasbaar is.

Partners

De Zandmotor is een pilotproject van Rijkswaterstaat en de Provincie Zuid-Holland, in samenwerking met kennisinstellingen en universiteiten, waaronder Deltares, Wageningen Marine Research en de Technische Universiteit Delft.