droogte van 2022: een brede analyse van de ernst en maatschappelijke gevolgen : achtergrondrapport

Het jaar 2022 was net als 2018 een relatief droog en warm jaar. Het neerslagtekort was net zo groot en de hoeveelheid water die door onze rivieren de Rijn en Maas stroomde was vergelijkbaar klein. Een groep van experts heeft de droogte van het jaar 2022 geanalyseerd. De focus van deze analyse lag, naast het bieden van inzicht in de ernst van de droogte voor het water- en bodemsysteem, op de gevolgen voor de maatschappij en de natuur. Er is veel geleerd van de droogte van 2018 en genomen maatregelen hebben eraan bijgedragen dat de impact van droogte van 2022 beperkt bleef. Effectieve maatregelen waren onder andere: het opzetten van het IJsselmeerpeil, Klimaatbestendige Wateraanvoer, betere informatie-uitwisseling tussen waterschappen, het oplossen van knelpunten in de drinkwaterinfrastructuur en een publiekscampagne over zuiniger omgaan met water. Op basis van de beschikbare informatie blijkt dat de droogte in 2022, ondanks de betere voorbereiding, voor een aantal sectoren gevolgen heeft gehad. Vooral de impact van droogte op natuur en funderingen was waarschijnlijk groot. De gevolgen van de droogte op de natuur in de Nederlandse zandgebieden gaan mogelijk om (deels) onomkeerbare lange-termijn effecten. Als gevolg van de lage grondwaterstanden zijn bomen gestorven en worden waterinsecten in beken en vennen met uitsterven bedreigd als gevolg van droogval. Ook landdieren hebben geleden onder een gebrek aan drinkwater. Dat een droge zomer zoveel effect kan hebben, is ook het gevolg van het intensieve land- en watergebruik met sterke ontwatering en grondwateronttrekkingen met als gevolg verdroging. Droogte zorgt ook voor een grotere kans op natuurbranden, met name in zand- en duingebieden. Net als in 2018 waren er in 2022 meer natuurbranden dan gemiddeld. De nieuwe klimaatscenario’s geven aan dat de kans op natuurbranden toeneemt dat de branden ook intenser worden. Gevolgen voor de maatschappij kunnen groot zijn omdat in Nederland de dichtheid van vitale functies (hoofdwegennet, nutsvoorziening) groot is. Een kleine natuurbrand kan door cascade-effecten grote consequenties hebben. De gevolgen van droogte op bodemdaling en uitstoot van broeikasgassen is nu nog moeilijk te kwantificeren, maar het is waarschijnlijk dat beiden in 2022 zijn toegenomen als gevolg van de droogte. Onder andere in het nationale onderzoeksprogramma broeikasgassen veenweide zal hier de komende jaren meer inzicht over ontstaan. Ook heeft droogte een vertraagde maar mogelijk grote impact op waterkwaliteit en ecologie van oppervlaktewateren. Tijdens een natte winterperiode na een droge zomer als 2022 (en 2018) spoelen in de bodem opgehoopte meststoffen en bestrijdingsmiddelen af en veroorzaken dan een piek aan verontreiniging in het oppervlaktewater. Om het oppervlaktewater voor drinkwatervoorziening en landbouw zoet te houden werden in 2022 op meerdere plekken schutbeperkingen opgelegd. De scheepvaart kreeg daardoor in 2022 te maken met zowel dieptebeperkingen, door lage rivierafvoeren, als schutbeperkingen. Desondanks was de impact van de droogte op de scheepvaart en gevolgschade voor producenten in 2022 kleiner dan in 2018, omdat de laagwaterperiode korter was en voorraden niet uitgeput raakten. Landelijk gezien nam het aantal meldingen over funderingsschade als gevolg van dalende grondwaterstanden na de zomers van 2018 en 2022 toe. Daarbij lijkt het gebied met potentiële problemen door droogte zich uit te breiden van Laag Nederland naar andere delen van Nederland met klei- en veenbodems. Dit leidt tot een sterke stijging van kosten voor huiseigenaren. Circa 425.000 gebouwen hebben nu al funderingsschade of krijgen die binnen afzienbare tijd. Deze schade komt niet alleen door droogte, maar droogte vergroot de kans op schade wel. Mogelijke effecten van de droogte in 2022 (en in 2018) op de mate van dijkveiligheid bleven beperkt doordat operationele maatregelen werden genomen. Echter, er is nog onvoldoende informatie over de impact van toekomstige droogte op dijkveiligheid en de mogelijke gevolgen daarvan, zoals toenemende kosten door schade aan dijken en een potentiële toename van de kans op falen met overstromingen tot gevolg. Dit informatietekort vormt een belemmering om te komen tot een handelingsperspectief. Het effect op de landbouwopbrengst bleef beperkt. Uit de analyse blijkt dat zowel 2018 als 2022 bedrijfseconomisch betere jaren waren dan gemiddeld voor de landbouwsector als geheel, hoewel er meer kosten zijn gemaakt voor beregening. Dit komt onder andere door hogere gewasprijzen die weinig tot geen relatie hebben met droogte.