Nieuw IPCC-rapport: effecten klimaatverandering ernstiger dan gedacht

Gericht op adaptatie

Gevolgen van klimaatverandering zijn al zichtbaar. De meest kwetsbare mensen en ecosystemen worden daarbij onevenredig getroffen. Het opgestapelde wetenschappelijke bewijs daarvoor is onomstotelijk en nog nooit zo indringend verwoord door het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). De focus van het Werkgroep 2 rapport van het IPCC, dat vandaag is gepubliceerd, is gericht op de gevolgen, risico’s en adaptatiemaatregelen.

Nederlandse auteurs

Wereldwijd hebben ruim 270 wetenschappers bijgedragen aan dit rapport, waaronder deze Nederlandse hoofdauteurs: Marjolijn Haasnoot (Deltares), Robbert Biesbroek (WUR) en Maarten van Aalst (Universiteit Twente). Marjolijn Haasnoot: “Dit rapport laat zien dat er grote risico’s zijn van klimaatverandering en bespreekt mogelijkheden om ons aan te passen. Een versnelling van adaptatie en ingrijpendere maatregelen zijn nodig om de klimaatverandering bij te houden. Door rekening te houden met de lange termijn adaptatie-opgave kunnen we tijdig duurzame keuzes maken en verkeerde investeringen voorkomen.”

Tien conclusies betreffende overstromingen, droogte, hitte, natuur en waterbeheer

De tien belangrijkste uitkomsten van het rapport hebben we samengevat tegen het licht van onze missie: Enabling Delta Life. Welke oplossingen voor overstromingen, droogte, hitte voor mens en natuur worden in dit rapport benadrukt? En wat betekent dit voor het kust- en waterbeheer?

1. Effecten van klimaatverandering doen zich nu al voor op vele plekken, en nemen toe bij elke verdere opwarming

Klimaatverandering heeft al aanzienlijke schade en verlies veroorzaakt aan ecosystemen, de bestaansmogelijkheden van mensen, en infrastructuur. Hittegolven, overstromingen en bosbranden zijn toegenomen door klimaatverandering. De helft van de wereldbevolking heeft al te maken met waterschaarste.

Dit komt door een toenemende vraag naar zoet water terwijl de beschikbaarheid afneemt als gevolg van de toegenomen verdamping, veranderingen in sneeuw- en gletsjerdynamiek en schade aan de infrastructuur. Deze trends vormen risico's voor het leven in delta’s en kustgebieden.

2. Het aanpakken van de gevolgen van klimaatverandering is afhankelijk van de verbonden interacties tussen het klimaat, de natuur en de mens

Klimaatverandering heeft niet alleen gevolgen voor de mens, maar ook voor de ecosystemen op het land en in de oceanen. Dit rapport benadrukt meer dan ooit tevoren dat het verlies en schade aan ecosystemen in elke regio op aarde belangrijke risico’s vormen, en dat deze risico’s versneld toenemen naarmate de aarde meer opwarmt.

Daardoor vermindert het vermogen van ecosystemen om gevolgen van klimaatverandering op te vangen en klimaatverandering te beperken. Zowel klimatologische als niet-klimatologische factoren verhogen de druk op het watersysteem en geven aanleiding tot een grondige heroverweging van waterbeheer en ruimtelijke ordening.

3. De kwetsbaarheid van ecosystemen en mensen voor klimaatverandering verschilt tussen regio's, maar treft vooral de meest kwetsbaren

De lasten van klimaatverandering zijn niet gelijk verdeeld: mensen die al in een kwetsbare positie verkeren worden onevenredig getroffen. Klimaatverandering draagt daardoor ​​bij aan humanitaire crises en conflicten en heeft geleid tot acute voedselonzekerheid en ondervoeding als gevolg van overstromingen en droogte in onder andere Afrika en Midden-Amerika.

Ook in Nederland hebben kwetsbare mensen een hoger risico op hittestress, of financiële gevolgen van storm- of overstromingsschade. Het opbouwen van een veerkrachtige samenleving vereist bewustzijn van deze ongelijke verdeling van klimaatrisico’s over de bevolkingsgroepen.

4. Natuurlijke ecosystemen staan ​​onder toenemende druk, waardoor hun bijdrage aan mitigatie- en aanpassingsinspanningen wordt ondermijnd

Klimaatverandering heeft aanzienlijke schade en onomkeerbare verliezen veroorzaakt aan ecosystemen op land, aan de kust en in de open oceaan. Exploitatie van de natuur, versnippering van leefgebieden en schade veroorzaakt door verontreinigende stoffen vergroten de kwetsbaarheid van ecosystemen voor klimaatverandering.

Bovendien kunnen sommige vormen van mitigatie op het land nadelige ecologische effecten hebben, zoals wijdverbreide toepassing van bio-energiegewassen die de watervoorziening, voedselzekerheid en biodiversiteit kunnen ondermijnen. We moeten ervoor zorgen dat aanhoudende negatieve effecten van klimaatverandering de ecosysteemfuncties niet schaden.

5. Stedelijke gebieden zijn hotspots: gevolgen van klimaatverandering komen daar samen maar er zijn tegelijkertijd mogelijkheden voor adaptatie en mitigatie

Door de toenemende verstedelijking zullen de effecten van klimaatverandering op de menselijke gezondheid, kritieke infrastructuur en levensonderhoud toenemen. Met name de infrastructuur voor sanitatie, watervoorziening, transport, communicatie en energie vereisen een upgrade van de gebruikte ontwerpnormen.

Kuststeden worden onevenredig zwaar getroffen door de concentratie van economische activiteiten en bevolking in smalle kustgebieden. De concentratie aan bouwactiviteiten en sociaal-economische ontwikkelingen bieden echter een schat aan mogelijkheden om klimaatadaptatie- en mitigatiebeleid te implementeren.

6. Zeespiegelstijging zal grote risico's en aanpassingsproblemen met zich meebrengen voor kustgebieden

Een steeds sneller stijgende zeespiegel brengt grote risico's met zich mee voor kuststeden, ecosystemen en infrastructuur. De risico’s voor levensonderhoud, gezondheid, welzijn, voedselbeschikbaarheid, watervoorziening en cultureel erfgoed nemen toe.

De ernst van de effecten van zeespiegelstijging neemt in de loop van de eeuwen steeds sneller toe, en deze effecten kunnen veel eerder optreden wanneer de zeespiegel sneller stijgt als gevolg van het smelten van de Antarctische ijskap.

Zeespiegelstijging is een existentiële bedreiging voor laaggelegen delta’s, kusten en eilanden. Maatregelen voor aanpassen bestaan uit het beschermen, zeewaarts gaan, meebewegen en geplande terugtrekking.

7. Kettingreacties, samenvallende omstandigheden en grensoverschrijdende effecten hebben grote invloed op de ecologische en humanitaire crises

Meerdere klimaateffecten zullen tegelijkertijd optreden, wat resulteert in grotere en meer verspreiding van gevolgen. Ook kunnen klimaateffecten leiden tot keten van andere effecten over sectoren en regio’s veroorzaken. Hitte kan leiden tot droogte wat weer kan leiden tot bosbranden waardoor water niet meer goed kan worden vastgehouden wat weer kan leiden tot een overstroming.

Klimaatgerelateerde extremen veroorzaken economische en maatschappelijke gevolgen over de landsgrenzen heen via toeleveringsketens, verbonden rivier- en kustgebieden, markten en natuurlijke hulpbronnenstromen, met toenemende grensoverschrijdende risico's in de water-, energie- en voedselsectoren. Dit heeft invloed op hoe wij onze delta-studies vormgeven.

8. De mogelijkheden tot adaptatie zijn ongelijk verdeeld en deze kloof wordt groter

Hoewel veel landen zich voorbereiden op klimaatverandering, is er een grote verscheidenheid aan plannen en implementatie van maatregelen. De omvang en snelheid van huidige en geplande maatregelen zijn onvoldoende om negatieve effecten voldoende in te perken.

Een gedegen lange-termijn planning en tijdige implementatie van adaptatiebeleid zijn noodzakelijk om gevolgen te beperken en te voorkomen dat we vastlopen of verkeerde investeringen doen. Voor Nederland is dit recent expliciet aangekaart in de conclusie dat water- en ondergrondprocessen als leidraad genomen moeten worden voor toekomstig landgebruik en waterbeheer.

9. Het dichten van de aanpassingskloof is afhankelijk van tijdige actie en flexibele strategieën voor de lange termijn

Met elke toename van de wereldtemperatuur zullen er in elke regio nieuwe aanpassingsgrenzen ontstaan. Maatregelen voor mitigatie en aanpassing met snelheden en schalen die verder gaan dan de huidige plannen zijn nodig om toenemende verliezen en schade te voorkomen.

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat een mix ecosystemen gebaseerde (groene) en technische (grijze) oplossingen kansrijk is om de adaptatiekosten te verlagen en bij te dragen het beperken van overstromingen en vasthouden van water voor tijden van droogte.

10. Duurzame ontwikkeling en het vermijden van maladaptatie vereisen geïntegreerde benaderingen van adaptatie, mitigatie en het aanpakken van sociale en ecologische uitdagingen.

De biodiversiteit en de veerkracht van ecosystemen tegen klimaatverandering worden verminderd wanneer maatregelen uitblijven. Acties die gericht zijn op afzonderlijke sectoren of risico's en waarbij prioriteit wordt gegeven aan de winst op korte termijn leiden op de lange termijn vaak tot nadelige effecten op ecosystemen en mensen. Oplossingen op basis van een integrale en inclusieve benadering kunnen risico's verminderen en klimaatbestendige ontwikkeling mogelijk te maken.

Deltares collega’s werkten eerder aan het rapport van Werkgroep 1 over de klimaatveranderingen zelf. Dit rapport verscheen augustus vorig jaar. In april komt Werkgroep 3 met haar rapport over klimaatmitigatie.

Lees hier de samenvatting van het hoofdstuk Europa.

Vanuit Deltares hebben de volgende experts bijgedragen aan deel 1 en deel 2 van het IPCC rapport:

Roshanka Ranasinghe (coördinerend hoofdauteur voor WG-I)

Bart van den Hurk (hoofdauteur voor WG-I)

Marjolijn Haasnoot (hoofdauteur voor WG-II)

Johan Reyns (bijdragend auteur voor WG-I)

Sadie McEvoy (hoofdstuk wetenschapper en bijdragend auteur voor WG-II)

Gundula Winter (bijdragend auteur voor WG-II)