De duurzame oplossing voor grijs grondwater is groen!

Vergrijzing van grondwater is een term die door Deltares wordt gebruikt om de sluimerende verslechtering van de grondwaterkwaliteit aan te geven. Die vergrijzing ontstaat door verschillende verontreinigingen die in de bodem terecht komen. Die verontreiniging is moeilijk te voorkomen en zo gaat, door het alledaags gebruik van meststoffen, gewasbeschermingsmiddelen, medicijnen maar ook persoonlijke verzorgingsproducten, de kwaliteit van ons grondwater gestaag achteruit.

Vergeet niet de voormalige fabrieken die industriële bodemverontreiniging achterlieten zoals teer, gechloreerde stoffen en PFAS. Die verontreinigingen houden we met regels en normen zoveel mogelijk in toom, maar ze dragen uiteindelijk toch bij aan die vergrijzing van het grondwater.

Het maakt dat de generaties na ons flink moeten investeren om dat grijze grondwater nog als drinkwater te kunnen gebruiken. Voor andere toepassingen, zoals irrigatie van gewassen en het drenken van dieren, is de daarvoor noodzakelijke investering economisch niet haalbaar. Maatregelen die de bronnen van de hierboven genoemde alledaagse verontreiniging aanpakken, ondervinden veel maatschappelijke en politieke weerstand. Grootschalige bodemsaneringen van vervuilde terreinen zijn niet (meer) rendabel. De kosten worden niet meer terugverdiend.

Kunnen we de vergrijzing stoppen ?

Ja, in veel gevallen wel. Zo zitten er in de bodem ondoorlatende lagen die het grondwater eronder beschermen, de zogenoemde geohydrologische barrières. Die staan onder druk, omdat er veel activiteiten staan gepland in de ondergrond, denk aan het opwekken van energie uit de bodem. Dat deze lagen belangrijk zijn om vergrijzing van het grondwater te voorkomen, is wel bekend. Dat wil echter niet zeggen dat het dan vanzelf goed gaat.

Er zijn ook processen in de bodem die verontreiniging kunnen helpen opruimen: de geochemische barrières en bodembiologische barrières. Door ze tegelijk met de verontreiniging te monitoren en te gebruiken, zal de vergrijzing afnemen. Dit is de basis van Gebiedsgericht Grondwaterbeheer.

Soms is er extra hulp nodig

Soms moeten we de bodemprocessen een handje helpen, dat kan met groen. Helofytenfilters, kragen van riet die het grondwater zuiveren in speciale watergangen waardoor het grondwater wordt geleid, hebben hun nut al bewezen. Uit helofytenfilters afgevoerd plantmateriaal is daarbij te gebruiken voor bijvoorbeeld energiewinning uit biomassa.

En het kan nog beter. Zo kijken we bijvoorbeeld met Landschap Noord-Holland in een veengebied in de omgeving van Amsterdam naar de mogelijkheden om uit veen­weiden spoelende voedingsstoffen uit het water te zuiveren met lisdodden. Lisdodden kunnen de voedingsstoffen goed gebruiken en zijn zelf weer in te zetten als natuurlijk isolatiemateriaal. Met deze oplossingen kunnen we ook met bestrijdingsmiddelen verontrei­nigd grondwater onderscheppen en zuiveren. Want vervuiling voorkomen is altijd beter dan genezen.

In dit project testen we ook bomen in speciale boomputten om te kijken hoe en op welke termijn ze vervuiling opnemen. Het liefst gebruiken we daar snelgroeiende bomen voor, zodat ze flink wat grondwater aanzuigen en reinigen. Bomen dragen bij aan de biodiversiteit, ze verlagen de temperatuur in hun omgeving, vangen fijnstof af en houden water vast. Omwonenden zijn bovendien blij met deze zuiverende groenvoorzieningen, die niet alleen zonder lawaai en stank hun werk doen, maar ook de omgeving mooier maken.

Waarom gebeurt dit niet veel vaker?

Het is niet altijd en overal mogelijk om groene oplossingen toe te passen. Er moet ruimte voor zijn of ruimte voor worden gemaakt. Soms zit bestaande regelgeving in de weg. Dan mag er bijvoorbeeld geen rietveld in het water worden aangelegd, vanwege het langzamer stromen van het oppervlaktewater. En in het geval van bomen speelt het extra onderhoud mee. Al met al kost de groene oplossingen veel minder dan traditionele opruimingsacties, maar ze passen niet altijd in de gemaakte afspraken en moeten juridisch nog worden afgekaart. Daardoor kost het soms meer tijd en moeite. Wij pleiten voor deze extra inspanning, zodat we ons grijze grondwater duurzaam en met eerdergenoemde voordelen mogen schoonmaken.

Beheers- en saneringsmaatregelen op basis van natuurlijke pro­cessen maken het mogelijk op duurzame, extensieve en betaalba­re wijze verontreinigingspluimen en andere vervuilingen aan te pakken. Wel is daarvoor meer inzicht nodig in de proces­sen in de bodem ter plaatse en moet er nog meer ervaring worden opgedaan met een breed scala aan toepassingen.

Willen we het verdergaan van grondwatervergrijzing voorkomen, dan moeten we niet afwachten maar doorpakken. Zowel in het onderzoek, waarbij we ook zeker de baten op lange en korte termijn zichtbaar moeten maken, als op bestuurlijk vlak.