"Grondwater is onze onzichtbare vriend"
Expert(s) |
Marta Faneca Sànchez
“De helft van de wereldbevolking is afhankelijk van grondwater”, zegt Marta Faneca, senior hydrogeoloog bij Deltares. Toch blijkt grondwater niet overal door iedereen evenveel bemind en begrepen te worden. Waarom is grondwater zo belangrijk voor mens en natuur en wordt dit te weinig erkend? En, op welke manier moeten we grondwater beschermen tegen klimaatverandering? Voor antwoorden op deze vragen praten we verder met Marta over het levensbelang van grondwater.
Klimaatverandering
“Als een tekort aan water dreigt, omdat het te weinig regent, wordt grondwater sneller als waterbron gebruikt”, zegt Marta. Met vier droge zomers op een rij merken we dat het klimaat verandert. Droge periodes duren langer en worden extremer. Het neerslagtekort en de grondwaterstand zijn de afgelopen vier jaar sneller gedaald dan in de jaren ervoor. Dit heeft negatieve gevolgen heeft voor mens en natuur. In de presentatie die Marta eind juni dit jaar gaf tijdens het symposium Kennis voor Nederland, Sturen met water en bodem, benadrukte ze hoe cruciaal grondwater is voor mens en natuur. “Tijdens mijn presentatie noemde ik grondwater ‘onze onzichtbare vriend’. Onzichtbaar in de zin van: we kunnen het grondwater niet zien, het stroomt onder de grond en is dus onzichtbaar”, zegt Marta. “Met ‘vriend’ bedoel ik dat 4 miljard mensen afhankelijk is van grondwater. Dat is dus de helft van de wereldbevolking. In Nederland putten we meer dan vijftig procent van het drinkwater uit grondwater.”
Grondwater is niet oneindig
“De hoeveelheid grondwater lijkt oneindig, maar dat is een misvatting.” Grondwater is namelijk niet overal beschikbaar en even makkelijk toegankelijk. “Je kunt grondwater niet eindeloos en ongecontroleerd als alternatieve waterbron inzetten als er minder water in de rivieren stroomt”, benadrukt ze. “Soms zit het grondwater zo diep in de bodem of in breuken, dat je er niet bij kan.” Creëren van extra wateropvang bij hevige neerslag, is ook niet overal mogelijk. Zeker niet bij ondiepe, vrije watervoerende pakketten met hoge grondwaterstanden. “Kortom, we moeten grondwater beter beschermen”, vindt Marta. Grondwater wordt vaak intensief onttrokken, om weilanden te irrigeren bijvoorbeeld. Het grondwaterpeil kan hierdoor steeds verder en sneller dalen, vooral tijdens extreem droge zomers. Een te laag grondwaterpeil kan schadelijk zijn voor bomen en planten. Sommige effecten van een te laag grondwaterpeil, zoals bodemdaling, is nauwelijks nog te herstellen. Bij verzilting kan het herstelproces van het grondwaterpeil generaties duren. “Grondwater beweegt traag” legt Marta uit. “In droge gebieden of op diepere lagen in de bodem kan het aanvullingsproces van grondwater lang duren. Als het veel regent in een gebied en de bodem is goed doorlatend, herstelt het grondwaterpeil zich sneller. ”
Traag herstel grondwaterpeil in Chili
Marta werkt aan het Partners voor Water GIRagua-project in Coquimbo in Chili. In deze regio, pal aan de kust, wordt veel fruit verbouwd. Het gebied kampt al meer dan tien jaar met extreme droogte. “Op sommige plekken, daalt het grondwaterpeil elk jaar met een meter”, vertelt Marta. “Niet alleen boeren gebruiken veel grondwater, ook vanwege de mijnbouw en waterleidingbedrijven wordt meer grondwater onttrokken. Daarnaast kan het grondwater verzilten.” Het watervoerende pakket op 60 meter diepte en dat is heel laag. Als grondwateronttrekking in dit tempo door blijft gaan, is er over 30 jaar geen grondwater meer in dit gebied. Landbouw is dan ook niet meer mogelijk. Marta: “Het duurt jarenlang voordat in dit gebied het grondwaterreservoir weer is aangevuld. Door extreme hitte en nauwelijks neerslag droogt de bodem uit en wordt het hard. Als het hier dan hard regent, stroomt het water weg in plaats van dat het infiltreert in de bodem.”
Goed grondwaterbeheer en klimaatextremen
“We zijn nog onvoldoende voorbereid op dit soort extremen van het klimaat”, geeft Marta aan. Voor het project in Chili onderzoekt ze of het mogelijk is om watervoerende pakketten kunstmatig aan te vullen met water uit de rivier als de waterstand op peil is. Vanwege de extreme droogte en de lage grondwaterstand zijn in gebieden zoals Coquimbo grondwaterputten nodig, om ervoor te zorgen dat het water in de bodem infiltreert. “In Nederland ligt het grondwaterpeil relatief hoog vergeleken bij Chili. Niettemin heeft Nederland een goed grondwaterbeheer nodig om de grondwaterstand op niveau te houden en te voorkomen dat de natuur niet verdroogt”, geeft Marta aan. “We hebben in Nederland te maken met conflicterende belangen. De landbouw wil lage grondwaterstanden in de lente om de akkers efficiënt te kunnen bewerken. Terwijl de natuur dan juist om een hoger grondwaterpeil vraagt om de droge en warmere periodes te kunnen doorstaan. Processen van watergebruikers in het gebied beïnvloeden namelijk het landschap”, zegt Marta.
Integrale aanpak grondwater
Om zowel de landbouw als de natuur goed te kunnen bedienen, is een integrale aanpak voor het grondwater en het oppervlaktewater nodig. Methoden hiervoor zijn bijvoorbeeld het integraal beheren van waterprocessen en -systemen en herinrichting van land en watergebruikers. “Daarnaast is het nodig om adaptieve, operationele en flexibele maatregelen te treffen om het grondwater duurzaam te gebruiken en te beheren”, zegt Marta. Deltares heeft al deze disciplines in huis en weet integrale oplossing te bieden voor deze grondwaterproblematiek. “Een integrale aanpak voor vraagstukken over het beheer van bodem en water ligt voor de hand, de natuur functioneert immers ook integraal”, besluit Marta.
