Routekaart voor multifunctioneel gebruik op Noordzee

Het Nederlandse perspectief op het gebruik van de Noordzee is de laatste jaren gekanteld, zegt Antonios Emmanouil, onderzoeker en adviseur op het gebied van hydrodynamica en offshore-technologie bij Deltares. "Toen de eerste windparken op de Noordzee werden aangelegd, is de visserij-industrie gecompenseerd, zodat ze die ruimte exclusief konden gebruiken." De sleepnetten konden immers gemakkelijk elektriciteitskabels op de zeebodem beschadigen, dus een ruimtelijke scheiding van de gebruikers leek onvermijdelijk.

Zeewier als voedsel

Maar nu de energietransitie op stoom komt, is duidelijk dat een groot deel van het Nederlandse stuk van de Noordzee ingenomen gaat worden door windparken. "Dus is er ruimte voor een nieuw paradigma", zegt Emmanouil.

De grote vraag is: hoe kunnen we naast de windmolens ruimte maken voor ander gebruik van de Noordzee? Denk daarbij aan andere vormen van visserij, de kweek van zeewier als voedsel. Of aan nieuwe vormen van energiewinning: drijvende zonnepanelen of getijde- en golfenergie. Of denk aan ruimte voor het herstel van de natuur zelf, die in de Noordzee al behoorlijk onder druk staat.

Roadmap

Deze multifunctionele aanpak of ‘symbiose’ staat centraal in het onderzoeksproject Road2SID (Roadmap for technological advancements needed for Symbiosis Inclusive Design in offshore wind) dat Deltares coördineerde. Doel was om een roadmap op te stellen van de technologische en bestuurlijke ontwikkelingen, die nodig zijn om tegen 2030 voor 22 gigawatt aan windparken te combineren met ander gebruik, vooruitlopend op het streven naar zeventig gigawatt in 2050.

Andere deelnemers waren offshore-installatiebedrijven Boskalis, Van Oord en Seaway7, energiebedrijven Shell en RWE, en de netwerkbeheerder Tennet. De roadmap die ze maakten onderscheidt drie categorieën ‘gebruikers’ van de Noordzee: energie, voedsel en natuur, en doet aanbevelingen zoals het helderder en eenvoudiger maken van voorwaarden voor aanbestedingen (energie), het aanjagen van pilot-projecten (voedsel) en het bevorderen van open data, bijvoorbeeld voor ecologische monitoring (natuur).

Het is uniek dat vanuit zo’n breed perspectief naar offshore windparken wordt gekeken.

Willem Wagenaar, onderzoeker TNO

"Heel complex en ambitieus", vond Willem Wagenaar het multidisciplinaire project. Wagenaar is onderzoeker en projectmanager namens TNO, met een achtergrond in de natuurkunde. "Het is uniek dat vanuit zo’n breed perspectief naar offshore windparken wordt gekeken. Maar wel heel goed om je blik te verbreden."

Waardering

"We hadden drie teams voor de drie onderwerpen", zegt collega-onderzoeker Floor Spaargaren, scheepsbouwkundig ingenieur en projectmanager bij maritiem onderzoeksinstituut MARIN.

"Ieder instituut brengt natuurlijk zijn eigen kennis in. Bij MARIN kijken we bijvoorbeeld naar de technische haalbaarheid van schepen en offshore constructies, en richten ons dan op de vraag hoe je die installeerbaar kunt maken, zodat ze geen risico’s inhouden voor de scheepvaart. En zodat ze het lang volhouden in de ruige offshore-omstandigheden."

Maar vaker overstegen de vragen de instituuts-specifieke, zegt ze. "Als je bijvoorbeeld een zeewierkwekerij wilt evalueren, moet je ook ecologische aspecten meewegen. Dat is dus waar we de samenwerking met andere partijen echt waarderen, zoals Deltares, die alles weet over nutriëntenstromen onder water."

Brainstorms

Duidelijk is geworden dat multifunctioneel gebruik ook kansen biedt. Zo zouden drijvende zonnepanelen hun stroom kunnen afvoeren via dezelfde kabels die windturbines gebruiken. Of er kunnen nieuwe onderzeese habitats ontstaan, zoals op de rotsen die gestort worden rond de fundering van windturbines, om te voorkomen dat stromingen rond de palen zand wegspoelen.

"We zien dat daar krabben, kreeften, zeesterren en andere soorten op afkomen", zegt Emmanouil, "Dus dan zou je kunnen kijken hoe je de rotsen kiest om optimale omstandigheden voor zo’n habitat te creëren, natuurlijk rekening houdend met de authenticiteit van het lokale ecosysteem."

Vanwege het intrinsiek interdisciplinaire karakter was het project sterk afhankelijk van samenwerking, zegt hij. "Communicatie was dus extreem belangrijk", zegt Emmanouil, "niet alleen onderling tussen de onderzoeksinstituten, maar ook met de andere stakeholders." Zo gingen er veel brainstorms en interne afstemming vooraf aan het aanwijzen van relevante onderwerpen en het formuleren van interviewvragen voor de stakeholders.

"Maar daardoor konden we wel de juiste vragen stellen en zo externe partners betrekken." Onderdeel van het anderhalf jaar lopende project waren meerdere workshops, niet alleen met de projectpartners, maar ook met andere sleutelpartijen, van milieu-ngo’s tot en met overheidsvertegenwoordigers, innovatoren en startups.

Business cases

"De betrokkenheid van de partners uit het bedrijfsleven heeft me in positieve zin verrast", zegt TNO-onderzoeker Wagenaar, "zo hebben ze vaak specifiek mensen in dienst die volledig gaan over de ecologische aspecten van offshore wind." Een onverwacht aspect van het onderzoek was het belang van bestuurs- en beleidsmaatregelen, zegt Emmanouil, terugkijkend.

"Aanvankelijk waren we gefocust op technologie en innovatie, maar het was interessant dat we er al snel achter kwamen dat business cases en innovatie vaak sterk afhangen van beleid. De eisen en de doelen die je stelt als overheid zijn bepalend voor welke technologieën worden gestimuleerd."

Vervolg

"Regelgeving is extreem belangrijk", beaamt ook Wagenaar, "als je bijvoorbeeld in een aanbesteding van offshore windparken zet dat de opdrachtnemer negatieve impact op de natuur moet verminderen, of aan monitoring moet doen, dan gebeurt dat ook."

Onmisbaar daarbij zijn bijpassende, openbare, gestandaardiseerde informatiesystemen, waar de roadmap dan ook voor pleit. Wagenaar: "Je wilt aan de ene kant offshore wind snel ontwikkelen, maar aan de andere ook graag de ecologische impact kennen. Dus is het essentieel om goed in de gaten te houden door monitoring wat er allemaal precies gebeurt."

Een direct vervolg van het onderzoek is nog niet gepland, zegt Emmanouil. "Als je een roadmap maakt, ga je er niet nog een maken." Maar onderzoek naar de vervolgstappen, waarvoor het initiatief nu vooral bij overheden en bedrijven ligt, ligt zeker in de lijn voor de drie instituten. "We hebben contact met meerdere partijen die ons zeker zullen benaderen voor nieuw onderzoek of de uitwisseling van ideeën. We zijn heel benieuwd hoe dit verder gaat."