Onderzoek kanaal Almelo-De Haandrik

De provincie heeft Deltares medio maart aanvullend op dat onderzoek gevraagd om een verdiepingsonderzoek te doen en te onderzoeken of piping een verklarend mechanisme is van de schade aan de panden in het gebied, welke rol veen speelt en of er nog een andere oorzaak speelt. In april is Deltares samen met een onafhankelijke begeleidingscommissie gestart met het onderzoek en hebben bij een twintigtal panden onderzoek gedaan om de bewoners en de provincie meer zekerheid te geven over de oorzaken van de schade en wat dit betekent voor de toekomst. Het rapport is 20 september 2021 aangeboden aan de provincie Overijssel.

Oorzaken schade voor belangrijk deel boven water

Het verdiepend onderzoek heeft voor de onderzochte woningen de oorzaken boven water gebracht. Dit geeft de bewoners en provincie meer duidelijkheid. Na grondig onderzoek blijkt dat de schade is ontstaan door een samenspel van veen onder een huis, hoe een huis is gefundeerd en de ondergrond belast, en de gevoeligheid van de ondergrond op wisselende grondwaterstanden. De werkzaamheden aan het kanaal hebben mede kunnen bijdragen aan het versterken van de verzakkingen. Ook de algehele regionale verdroging speelt een rol. De grootte van de schade en welke oorzaak dominant is, is locatiespecifiek en verschilt per huis. Vooral de panden die op veen zijn gefundeerd, zijn kwetsbaar. De onafhankelijke begeleidingscommissie, die het onderzoek van Deltares reviewde stelt dan ook dat het een ‘complexe situatie’ is met meerdere aanwijsbare oorzaken.

Met name het vervangen van betonnen damwanden door stalen damwanden heeft een bijdrage aan de zakkingen gehad. Daarnaast kan een tijdelijke grondwaterstandsverhoging door het baggeren ook invloed op de zakking van de funderingen hebben gehad.

Samendrukbaar veen en funderingen

In het gebied dicht langs het kanaal hebben de onderzoekers samendrukbare lagen (veen, klei, silt) onder de fundering, onder vloeren en onder kruipruimtes van diverse huizen aangetroffen. Samendrukking en vervormingen van deze lagen onder de panden hebben geleid tot verzakkingen en daarmee tot schade aan de panden. Vervormingen in deze samendrukbare lagen zijn versterkt door grondwaterstandsveranderingen tijdens en na de werkzaamheden aan het kanaal. Ook natuurlijke processen als droogte hebben een rol gespeeld.

Uit het onderzoek blijkt dat verschillende funderingen op veen zijn neergezet. Deze funderingen vertonen de grootste verzakkingen. Alle onderzochte panden vertonen ook scheuren en kenmerken die als ‘bouwkundig van aard’ zijn aangemerkt.

Intensief onderzoek naar de oorzaken

Bij de twintig onderzochte woningen zijn inspecties gedaan, metingen verricht en delen van funderingen ontgraven. “We hebben met ons onderzoeksteam en de begeleidingscommissie alles op alles gezet om de schade-oorzaak boven water te krijgen. De bewoners hebben daar recht op. Het heeft er uiteindelijk toe geleid dat de schade-oorzaken bij de onderzochte woningen duidelijk zijn,” aldus Goaitske de Vries van Deltares. Uit het onderzoek blijkt dat de schade-oorzaak niet bij alle panden hetzelfde is; dat betekent dat ook de toekomstverwachting verschillend is. Funderingen die boven het veen zijn aangelegd, zullen ook in de toekomst blijven zakken. Funderingen die onder het veen zijn aangelegd, zijn over het algemeen minder gezakt en de verwachting is dat deze ook in de toekomst weinig zullen zakken.

Werkzaamheden kanaal

De werkzaamheden, denk aan baggerwerkzaamheden, vervanging damwanden en trillingen aan het kanaal, hebben bij verschillende huizen een bijdrage geleverd aan de schade. Er zijn beperkt beschikbare gegevens over de periode voor en tijdens de werkzaamheden. De onderzoekers zijn daardoor niet in staat exact aan te geven welk deel van de schade wordt veroorzaakt door de werkzaamheden aan het kanaal. Door het analyseren van bepaalde scenario’s is men er wel in geslaagd de orde-grootte van de effecten van de werkzaamheden op de schades te bepalen.

Piping is niet de oorzaak

De aanleiding voor het verdiepend onderzoek was de stelling van deskundige Van Baars dat piping de oorzaak was van de schade. Het onderzoek laat zien dat piping niet de oorzaak is van de schade bij de huizen rondom Kanaal Almelo-De Haandrik. Bij het faalmechanisme piping wordt de waterstroming in de ondergrond zo sterk, en zijn andere omstandigheden zo, dat zand onder de fundering van een gebouw kan worden weggespoeld.

Onafhankelijke begeleidingscommissie

Een onafhankelijke begeleidingscommissie onder leiding van em. prof. ir. Jan Maertens heeft het onderzoek gereviewd en de wetenschappelijke kwaliteit beoordeeld. De onderzoeksvragen en opzet zijn afgestemd en overeengekomen met deze begeleidingscommissie en de heren Van Baars en Kok die de begeleidingscommissie adviseerden. Het advies van de begeleidingscommissie is verwerkt in het eindrapport van Deltares en onderschrijft de conclusies van het onderzoek.

Brief aan Stichting ‘Kant noch Wal’ d.d. mei 2024, van drie leden van de voormalige Begeleidingscommissie

In mei 2024 hebben drie leden van de voormalige Begeleidingscommissie een brief gestuurd aan de Stichting Kant noch Wal als duiding van het eerdere rapport van de Begeleidingscommissie. De schrijvers van de brief stellen onder andere dat de invloed van regionale verdroging en droge zomers (klimaatverandering) op de schade aan de woningen “niet beslissend” is. Als nieuwe informatie verwijst de brief naar een peilbuismeting. Deltares heeft zorgvuldig naar deze meting gekeken: de meting laat een duidelijke daling van de grondwaterstand zien en bevestigt dus dat er sprake is van regionale verlaging van de grondwaterstand. Naar aanleiding van deze nieuwe informatie ziet Deltares geen aanleiding de conclusies over de rol van regionale verdroging en droge zomers te herzien. Uit het Deltares onderzoek blijkt dat een combinatie van oorzaken verantwoordelijk is voor de opgetreden schades, waaronder regionale verdroging en droge zomers. Deltares ziet in het onderzoeksrapport klimaatverandering dus niet als hoofdoorzaak. De werkzaamheden, waaronder baggerwerkzaamheden, vervanging van damwanden en trillingen door de werkzaamheden, hebben bij verschillende huizen een bijdrage geleverd aan de schade.

Toekomst

Inmiddels is langs het kanaal Almelo-De Haandrik veel onderzoek gedaan. In eerste instantie met een gebiedsbrede insteek en later een verdiepend detailonderzoek per pand. De schade-oorzaken die zijn gevonden bij de onderzochte huizen kunnen niet één op één worden vertaald naar andere huizen met schademeldingen. De combinatie van schade-oorzaken is hiervoor te sterk afhankelijk van de lokale situatie per huis. De feiten uit het onderzoek kunnen helpen bij een goede oplossing voor de bewoners. Ze kunnen bijdragen aan de besluitvorming door de provincie over de schade-afhandeling en toekomstige ontwikkelingen in het gebied.

Ingrepen in het water- en bodemsysteem geven risico’s voor de omgeving. Water en bodem worden in heel Nederland steeds intensiever gebruikt voor infrastructuur, bebouwing, landbouw et cetera. “Dit soort problemen zullen we steeds vaker gaan tegenkomen in de toekomst,” aldus de Vries. “Grondonderzoek en het inzichtelijk maken van grondwaterstromingen vooraf, maar ook monitoring tijdens werkzaamheden, helpen om tijdig maatregelen te nemen en de risico’s te beperken.”

Video verdiepingsonderzoek Kanaal Almelo - De Haandrik

Deze video laat zien hoe het onderzoek is uitgevoerd.

Gebiedsbreed onderzoek Deltares

Het gebiedsbrede onderzoek dat Deltares heeft gedaan in 2019-2020 is gebaseerd op de inventarisatie van de schadebeelden, analyse van beschikbare of uitgevoerde trillings-, en grondwaterstandsmetingen, grondonderzoek voor grondopbouw (sonderingen, boringen) en gegevens van omwonenden. Op basis hiervan zijn berekeningen en analyses uitgevoerd om de relatie te onderzoeken tussen de geconstateerde schadebeelden en de uitgevoerde werkzaamheden. De werkzaamheden aan het kanaal omvatten baggeren, het inbrengen van damwanden en ankers en het vervangen van bruggen.

Het onderzoek is opgebouwd uit het vaststellen van schadebeelden aan de panden (uitgevoerd door TNO) en de volgende vier oorzaken als gevolg van de werkzaamheden aan het kanaal:

• Stijging van de grondwaterstand door de baggerwerkzaamheden;

• Trillingen door de uitvoering van diverse werkzaamheden (installatie damwanden en ankers);

• De invloed van andere trillingsbronnen zoals het (on)gecontroleerd sluiten van bruggen, wegverkeer en scheepvaart;

• Ongelijkmatige zettingen als gevolg van de werkzaamheden, waaronder het baggeren.

De te onderzoeken oorzaken zijn vastgesteld in overleg met een klankbordgroep, bestaande uit omwonenden en de provincie Overijssel. Het onderzoek werd begeleid door een onafhankelijke adviescommissie.

Het onderzoek geeft aan waar er een oorzakelijk verband is tussen schades en de verdieping van het kanaal en waar het onzeker is of er een verband is. Uit het onderzoek blijkt dat er op verschillende onderdelen een relatie gelegd kan worden tussen de uitgevoerde werkzaamheden aan het kanaal en de geconstateerde schadebeelden. Specifieke en lokale omstandigheden zijn echter bepalend voor de relatie tussen de mogelijke oorzaken en schades per pand. Het onderzoek gaat in op de schadeoorzaken gebiedsbreed en deze kunnen niet één-op-één vertaald worden naar een specifiek pand.