Grondwater een collectieve verantwoordelijkheid

In deze bijeenkomsten zijn advies van de Studiegroep Grondwater ‘Grondwater: onzichtbaar en onmisbaar’ en de Integrale Grondwaterstudie Nederland toegelicht en besproken. Beide adviezen wijzen er op dat een verandering in het denken en doen op het gebied van grondwater nodig is. Nodig om de maatschappelijke opgaven waar Nederland voor staat mogelijk te maken en tegelijkertijd de kwaliteit en de kwantiteit van het grondwater op peil te houden en waar nodig te verbeteren.

Beter omgaan met grondwater: een transitie die we samen moeten doen

Om er voor te zorgen dat er bewust met grondwater wordt omgegaan en te zorgen voor de duurzame instandhouding van de grondwatervoorraden is een transitie nodig. Een transitie in denken en een transitie in doen. Dit was de rode lijn van de bijeenkomsten. In het licht van de transitieopgave van grondwater, werden inzichten en kennis(vragen) gedeeld tijdens de plenaire en drie parallelle sessies begeleid door VanWaarde. Er was ook veel ruimte voor uitwisseling van vragen en ervaringen vanuit de praktijk.

Het is wel duidelijk dat voldoende water van goede kwaliteit nodig is bij de verschillende maatschappelijk opgaven waar we voor staan. En hoewel die opgaven soms tegenstrijdig lijken, kunnen driedimensionaal denken en observeren helpen om het gedeelde grondwatersysteem beter te begrijpen en tegenstellingen te overbruggen.

Dat betekent samen naar oplossingen zoeken onder een collectieve verantwoordelijkheid. Er is behoefte aan een regisserende rol, maar dit mag geen excuus zijn om af te wachten of naar elkaar te wijzen. Laten we vooral in de samenhang van opgaven de samenwerking rond grondwater zoeken.

Zet de waarde van grondwater op de agenda

We zouden niet alleen moeten kijken naar de economische waarde van grondwater, maar ook naar de maatschappelijke waarde, zowel in termen van kosten als baten. De wens werd daarbij uitgesproken om grondwater dezelfde status te geven als oppervlaktewater om zo ook aandacht te vragen voor de 'kosten'-effecten van tekorten en verontreiniging. Slechte beslissingen op dit moment, zorgen voor problemen op lange termijn.

Zowel nationaal als internationaal zijn er veel goede praktijkvoorbeelden, zoals COASTAR en een grootschalig samenwerkingsproject in de Mekong Delta. Hoe kunnen we die kennis en expertise beter delen en hoe maken we opschalen mogelijk in het licht van grondwater als gemeenschappelijke goed. Een hulpbron waar je partijen niet van kan uitsluiten, maar wel een aangepaste beschikbaarheid heeft.

Zonder een actief beheer kan gemaximaliseerd en eenzijdig gebruik door een partij leiden tot uitputting of vervuiling van de hulpbron met mogelijk ernstige gevolgen voor anderen.

Er is behoefte aan financiële middelen om de benodigde maatregelen te kunnen nemen. Het is ook daarom belangrijk om de directe en indirecte gebruikswaarde van grondwater te laten zien en vooral ook de ruimtelijke waarde op de agenda te zetten bij de betrokken partijen en sectoren.

Idee: een kennisnetwerk voor grondwater

Op beide dagen kwam de wens naar voren om een kennisnetwerk grondwater op te zetten. Bijvoorbeeld door bestaande ‘toekomstmakers’ uit verschillende soorten organisaties samen te brengen. Een belangrijke taak voor zo’n kennisnetwerk is het breed delen van het verhaal over het belang en de waarde van grondwater en hoe de gekozen oplossingen de samenleving gaan beïnvloeden.

Het gaat om het genereren van kennis en informatie voor directe belanghebbenden – de gebruikers van grondwater in brede zin, maar het is ook belangrijk om beleidsmakers aan de lange-termijn visie te koppelen. Zo kunnen we van elkaar leren en de volgende stap zetten in de transitie.

De Delta-aanpak waterkwaliteit en zoet water is een goed voorbeeld van samenwerking op landelijk niveau. Regionale kennisdeling is ook essentieel, hoe organiseren we dit? Het is belangrijk om verschillende regionale en lokale belanghebbenden te betrekken bij de gesprekken en acties rondom grondwater.

De verbinding tussen verschillende schaalniveaus (landelijk, regionaal, lokaal) vraagt om een vernieuwde aanpak in kennisontwikkeling en samenwerking. Als we dat op die verschillende niveaus doen, dan kunnen we betere afspraken over het grondwater maken.

Hoe verder?

De twee goed bezochte bijeenkomsten door beleidsmakers en experts van onder andere waterschappen, provincies, ministeries, gemeenten, drinkwaterbedrijven en terrein-beherende organisaties lieten zien hoe betrokken de grondwater-professionals zijn. Dat zorgde voor levendige gesprekken en goede discussies.

Enkele reacties:

Het is essentieel dat we gezamenlijk werken aan het beheer en behoud van ons grondwater.

De integrale grondwaterstudie biedt waardevolle inzichten en adviezen om deze uitdaging aan te pakken.

Door samen te werken, kennis te delen en concrete acties te ondernemen, kunnen we de kwaliteit en beschikbaarheid van ons grondwater veiligstellen voor de toekomst.

Deze bijeenkomsten zijn een mooi startpunt voor de transitie, maar nu begint het pas…

Diverse deelnemers van de bijeenkomsten

Samen met het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat zijn we blij met de betrokkenheid en enthousiasme van de deelnemers. We bekijken de opzet van een kennisnetwerk op het gebied van grondwater, uiteraard in samenhang met wat er op het gebied van grondwater al bestaat. Experts, beleidsmakers en praktijkmensen kunnen hier kennis ontwikkelen en delen.

Kort over adviezen Integrale Grondwaterstudie Nederland

De Integrale Grondwaterstudie Nederland geeft een landelijk beeld van de uitdagingen en oplossingen met betrekking tot grondwater, waarbij de leidende principes van "water en bodem sturend" centraal staan. Met dit doel zijn bestaande onderzoeken en kaartmateriaal samengebracht op vijf thema’s: verdroging natuur; bescherming grondwaterkwaliteit; energietransitie en grondwater; grondwater in stedelijk gebied en watervoorziening vanuit grondwater.

Deltares heeft nauw samengewerkt met landschapsarchitecten van WUR-WENR om kaartbeelden, conceptuele blokdiagrammen en dwarsprofielen te maken. Ook de kennisinstellingen TNO, KWR, PBL en RIVM hebben geholpen om bestaande kennis bijeen te brengen.

Belangrijke overkoepelende adviezen die uit de studie naar voren kwamen zijn:

• Aanpassingen in land- en watergebruik zijn nodig, niet alleen om het grondwater te herstellen, maar ook vanwege toekomstige veranderingen in het grondwaterpeil (stijging, daling, meer fluctuaties) als gevolg van klimaatverandering.
• Betere ruimtelijke planning is mogelijk door het gebruik van 3D-kennis van het ondergrond- en grondwatersysteem, bijvoorbeeld bij het integreren van bodemenergiesystemen in gebieden waar grondwater wordt gereserveerd voor drinkwater.
• Het combineren van maatregelen op het gebied van zowel waterkwantiteit als waterkwaliteit is essentieel voor een effectieve aanpak.
• In de ondergrond is het niet altijd mogelijk om te leren door te doen, omdat de reactie van het systeem traag kan zijn, en de effecten pas na lange tijd duidelijk worden. Soms moet het in één keer (integraal) goed.
• Voor goed grondwaterbeheer is behoefte aan een goede monitoring van de kwantitatieve en kwalitatieve grondwatercondities en -gebruik. Ook het samenbrengen van bestaande datasets bij de verschillende organisaties is van belang.