Handboek bodem als basis voor verstedelijking

Het driedelige onderzoek biedt een geïntegreerde aanpak om de (oorspronkelijke) bodem als fundament te gebruiken voor stedelijke ontwikkeling. Het verkent hoe bodem en water de basis vormen voor het inrichten van onze leefomgeving, en reikt concrete handvatten aan om dit principe in de praktijk te brengen.

Ontwerpend bodemonderzoek

In de eerste fase zijn zes locaties in Alphen aan den Rijn onderzocht met behulp van ontwerpend onderzoek, veldwerk en laboratoriumstudies. Met inbreng van onder andere Deltares leverde dit waardevolle inzichten op in de kwaliteiten en beperkingen van verschillende bodemtypen.

Eén van de resultaten van deze onderzoeksfase is de ‘waardenroos’, die vijf ecosysteemdiensten in kaart brengt: biodiversiteit, waterkwaliteit en -hoeveelheid, broeikasgasreductie, cultuurhistorie en draagkracht. Deze integrale benadering benadrukt het belang van herstel, bescherming en verantwoord gebruik van de bovenste bodemlaag, en laat zien hoe stedelijke functies hierop afgestemd kunnen worden.

Download deel 1 / het onderzoek

Praktische handvatten

Op basis van de inzichten uit het ontwerpend onderzoek is een beeldend handboek ontwikkeld, dat ontwerpers, ambtenaren en ontwikkelaars ondersteunt bij ontwerpen en bouwen met de bodem als uitgangspunt. Dit handboek bevat een praktisch stappenplan, specifiek uitgewerkt voor zand-, klei- en veengronden. Het biedt een set van concrete bouwstenen en strategieën per bodemtype, inclusief gedetailleerde kosten-batenanalyses en praktijkvoorbeelden uit de zes onderzochte locaties. Deze aanpak maakt het handboek breed toepasbaar in zowel bestaande als nieuwe stedelijke gebieden.

Het handboek plaatst de bodem centraal in het ontwikkelproces en slaat zo een brug tussen natuurlijke bodem- en watersystemen en stedelijke inrichting. Zo ontstaat een duurzamer en veerkrachtiger stedelijk gebied, beter voorbereid op toekomstige uitdagingen.

Download deel 2 / het handboek

Verbeelding als inspiratie

Om de potentie van bouwen vanuit de bodem tastbaar te maken, is door landschapsarchitecten BoschSlabbers een drieluik ontwikkeld met toekomstbeelden voor het jaar 2085: de ‘droombodems’. Deze scenario’s tonen hoe zand-, klei- en veenbodems als basis kunnen dienen voor duurzame woonmilieus, zonder dat de bodem een beperkende factor is.

De verbeeldingen nodigen uit tot anders denken over gebiedsontwikkeling en helpen eenheidsworst te voorkomen. Ontwikkelaars en ontwerpers worden gestimuleerd om meer ruimte te zien in de bodem, zowel letterlijk als figuurlijk.

Samenwerking en subsidie

Het onderzoek ‘Op Bodembasis’ is een initiatief van een multidisciplinair team met BoschSlabbers, Deltares, Huib Sneep, Gemeente Alphen aan den Rijn, BPD Gebiedsontwikkeling en Vereniging GPKL. Het project is mede mogelijk gemaakt door een subsidie van Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, toegekend via de Open Oproep Bouwen vanuit de bodem.

Het is natuurlijk charmant om met nestkastjes te proberen om meer doelsoorten aan te trekken - maar als de bodem gezond is, komen die soorten vanzelf naar de plek toe. Waardevolle, biodiverse landschappen ontwerp je vanuit de grond. Op Bodembasis levert daarvoor concrete handvatten aan.

Stijn Koole, landschapsarchitect BoschSlabbers