Klimaatadaptatie en -mitigatie kunnen en moeten elkaar zoveel mogelijk versterken

Klimaatmitigatie en -adaptatie zijn gescheiden werelden, in beleid maar ook in de wetenschap. Het vandaag uitgekomen paper 'Synergie tussen klimaatadaptatie en -mitigatie' van Deltares en de TU Eindhoven, in opdracht van het Deltaprogramma, laat zien waarom en hoe beide werelden meer met elkaar kunnen worden verbonden.

Wat is klimaatadaptatie en wat is klimaatmitigatie?

De aarde warmt op en het klimaat verandert. Nederland moet zich voorbereiden op de risico’s van het veranderende klimaat en hierop de omgeving aanpassen. Dit heet klimaatadaptatie. Klimaatverandering mitigeren betekent het beperken van klimaatverandering door het reduceren van de broeikasgasuitstoot of het verwijderen van CO₂ uit de atmosfeer.

Gevolgen klimaatverandering al waarneembaar

In het gezaghebbende IPCC-klimaatrapport staat dat bij een steeds grotere opwarming van de aarde allerlei effecten ernstiger worden, met humanitair leed en ecologische schade tot gevolg, vooral als de opwarming over een grens van anderhalve graad heen gaat. Nationaal en internationaal wordt klimaatverandering daarom bij de bron aangepakt: er wordt serieus werk gemaakt van klimaatmitigatie, ofwel het tegengaan van klimaatverandering. In de Europese Klimaatwet zijn afspraken vastgelegd over het reduceren van broeikasgasemissies naar klimaatneutraal in 2050.

De gevolgen van de opwarming zijn al waarneembaar: een stijgende zeespiegel, droogte en vaker voorkomende hittegolven en buien. Daarom is naast klimaatmitigatie ook klimaatadaptatie noodzakelijk: maatregelen waarmee we ons land aanpassen aan het veranderende klimaat.

Noodzaak voor samenhang

Het IPCC stelt dat mitigatie- en adaptatiemaatregelen elkaar kunnen versterken wanneer ze in samenhang genomen worden. Maar ze kunnen elkaar ook tegenwerken wanneer dat niet gebeurt. Tegelijkertijd voltrekt klimaatverandering zich nog sneller dan eerder werd gedacht en is er steeds meer druk op de ruimte, omdat maatregelen voor mitigatie en adaptatie, maar ook maatregelen voor natuurbehoud of woningbouw, elkaar tegen komen in dezelfde steden en landelijke gebieden. Het benutten van samenhang en het voorkomen van negatieve interacties is inmiddels pure noodzaak om de Parijs-doelen te halen. Het paper “Synergie tussen klimaatadaptatie en -mitigatie” zet nader uiteen hoe mitigatie en adaptatie samenhangen en waarom het noodzakelijk is om dit beleid in samenhang aan te pakken.

Door meer samenhang aan te brengen tussen adaptatie en mitigatie kunnen we beiden gaan versnellen en voorkomen we investeringen waar we later spijt van krijgen. Dit essay geeft een eerste handvat, maar een verdieping is nodig om betere handvatten te hebben voor de praktijk.

Marjolijn Haasnoot, onderzoeker klimaatadaptatie Deltares

Drie cases

Het paper doet dit aan de hand van de recente IPCC-rapporten en drie praktijkcases over hoe mitigatie en adaptatie elkaar in Nederland beïnvloeden in Eindhoven, de Rijnenburgse polder bij Utrecht en in de Rotterdamse haven. De cases beschrijven drie zeer verschillende situaties – van het klimaatbestendig verdichten van een stadscentrum tot het verduurzamen van de grootste haven van Europa. Ze vertonen een aantal overeenkomsten. Met name de barrières waarop de betrokkenen stuiten, zijn in de drie situaties nagenoeg gelijk, zoals het gebrek aan bestuurlijke handvatten om met complexiteit om te gaan en het ontbreken van leiderschap. Complexe vraagstukken vergen een eenduidig plan voor systeemveranderingen, die een totaalbeeld vergen van waar de overheid met Nederland heen wil op het gebied van klimaat en aanpalende maatschappelijke uitdagingen.

Aanbevelingen

De aanbevelingen van het paper die worden gedaan omvatten het uitdragen van de noodzaak van het opzoeken van de synergie op bestuurlijk niveau, en het gezamenlijk met de mitigatiegemeenschap verkennen van systeemveranderingen die de noodzakelijke adaptatie en mitigatie verenigen, in stedelijke omgevingen, maar ook daarbuiten. Grote investeringen in energie-infrastructuur, deels buitendijks, zorgen immers wellicht voor een grotere lock-in, waarmee de keuzes voor lange-termijn adaptatie mogelijk beperkt worden.

Het is goed klimaatbestendigheidsanalyses te maken voor de maatregelen die in het kader van de energietransitie en van het Klimaatakkoord worden uitgevoerd. En ook om te kijken naar de lange-termijn investeringen voor mitigatie die klimaatadaptatie raken. Een inrichting waarbij water en bodem sturend zijn, die ook rekening houdt met een warmer, droger en natter Nederland vraagt om de heroverweging van de delta. Klimaatverandering kan beperkt worden door broeikasgassen vast te houden, bijvoorbeeld met het vernatten van veenweidegebieden en andere adaptatiemaatregelen. Binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma is hiermee een start gemaakt om te kijken hoe de uitstoot van CO2 kan worden beperkt.

We moeten mitigeren voor 1.5 graad opwarming, maar adaptatie doen voor 2.8, waar we nu op afstevenen. Hoe dan ook vergt dat een versnelling van zowel mitigatie als adaptatie, wat systeemveranderingen vereist. Dat klinkt ingewikkeld, maar het is de verstandigste en goedkoopste weg naar de toekomst.

Heleen de Coninck, klimaatonderzoeker TU Eindhoven

Onderzoeksagenda

Adaptatie en mitigatie hebben steeds meer raakvlakken, met elkaar en met andere maatschappelijke opgaven. Een overzicht van de interacties en handvatten om om te gaan met de complexiteit ontbreken. Onderzoek kan daarbij helpen. Mogelijke onderzoeksvragen zijn: ‘Waar hebben adaptatie en mitigatie wisselwerking met elkaar en met andere maatschappelijke opgaven?’ en ‘Onder welke omstandigheden is het zinvol om mitigatie en adaptatie in samenhang op te pakken?’. Deze onderzoeken zorgen voor een vollediger overzicht en kunnen helpen beslissers en andere belanghebbenden in gezamenlijkheid oplossingen te ontwikkelen.