Meer onbeheersbare natuurbranden met grotere impact op samenleving
In de toekomst krijgt een groter deel van Nederland te maken met meer natuurbranden, dat is de conclusie van van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV). Deltares is betrokken bij het onderzoek voor dit rapport. ‘ Nederland is een dichtbevolkt land met veel vitale functies die van elkaar afhankelijk zijn. Dit maakt dat een natuurbrand snel kan leiden tot grote maatschappelijke gevolgen. Denk hierbij aan evacuaties, gezondheidsrisico’s, maar ook directe schade en uitval van infrastructuur ‘, aldus Margreet van Marle, onderzoeker natuurbranden.
Natuurbranden zijn zowel binnen als buiten Nederland een zeer actueel thema. Een natuurbrand in Nederland is geen uniek incident. Ieder jaar komen honderden natuurbranden voor. Tussen natte en droge jaren zijn daarentegen grote verschillen terug te vinden, mede als gevolg van een variabiliteit in het weer, ziet de brandweer. De vraag is of en hoe natuurbranden in Nederland aan het veranderen zijn als gevolg van de klimaatverandering. Met welke (toekomstige) ontwikkelingen moeten we rekening houden? Een consortium van experts vanuit Deltares in samenwerking met kennisinstituten NIPV, KNMI, Wageningen University & Research (WUR) en Vrije Universiteit Amsterdam (VU) heeft zich de afgelopen maanden gebogen over dit vraagstuk.
Meer en intensere natuurbranden
De onderzoekers concluderen dat natuurbranden veranderen. Projectleider Hans Hazebroek van NIPV: ‘Over de afgelopen jaren is het in Nederland warmer, droger en zonniger geworden en de verwachting is dat deze trend zich doorzet. Waarbij ook de gemiddelde laagste grondwaterstand in grote delen van ons land zal dalen. Dit zorgt ervoor dat vegetatie vaker brandbaar wordt, ook op locaties waar nu nog geen natuurbranden voorkomen en dat het aantal brandgevoelige dagen zal toenemen.’ Hij voegt eraan toe: ‘Door de klimatologische ontwikkelingen kunnen natuurbranden ook intenser worden. Met de huidige vooruitzichten worden we vaker geconfronteerd met onbeheersbare natuurbranden die met de huidige tactiek, techniek en capaciteit van de brandweer niet meer zijn te bestrijden. Ook neemt de kans op de gelijktijdigheid van zulke branden toe. Tot slot zullen er vaker natuurbranden ontstaan in delen van ons land die hier nu nog weinig of niet mee te maken hebben.’
Grotere impact
De toename van het aantal natuurbranden en hun intensiteit, gepaard met een verdere verdichting van Nederland, kan snel leiden tot een grotere impact van natuurbranden. Over de afgelopen jaren hebben natuurbranden al gezorgd voor grote ontruimingen maar in de toekomst kunnen de consequenties groter worden: ‘Mensen zullen vaker moeten vluchten, er zal vaker directe en indirecte schade en uitval van vitale infrastructuur zijn en er zal vaker onherstelbare schade aan flora en fauna ontstaan. Daarnaast zal de gezondheid van mensen vaker bedreigd worden. Dat geldt niet alleen voor mensen die zich in of rond natuurgebieden bevinden, maar ook voor de brandweer die onder zwaardere omstandigheden moet werken’, vertelt Hazebroek. Verder kan door een toename van (gelijktijdige) natuurbranden een grotere druk op het brandweersysteem ontstaan: de hulpvraag kan groter worden dan de beschikbaarheid van brandweermiddelen.
De droogte in 2018 kostte de maatschappij enkele miljoenen euro’s aan brandweerinzet en schade aan de natuur. Dit omvat echter niet de socio-economische gevolgen door uitval van infrastructuur en potentiële cascade effecten. ‘Een goede schatting van de gevolgen van natuurbranden ontbreekt, zegt Van Marle, omdat hier nog weinig onderzoek naar gedaan wordt.
Onderzoek voor Rijkswaterstaat laat zien dat alleen al door bermbranden op dit moment een aantal ton euro per jaar aan herstel en stremmingskosten kan ontstaan. De verwachting is dat de maatschappelijke kosten onder invloed van klimaatverandering snel zullen toenemen. We kunnen daarop anticiperen met meer kennis over natuurbrandrisico’s (inclusief het kwantificeren van de oorzaken en gevolgen) om hiermee tot een onderbouwd handelingsperspectief te komen.’ Dat is overigens ook een van de hoofdaanbevelingen in deze studie.
Wordt het risico groter bij droogte?
‘Natuurbrandrisico is een onderbelicht probleem in droogtemanagement, zegt Marjolein Mens, droogte-expert bij Deltares en niet betrokken bij deze studie. Vaak wordt bij de gevolgen van droogte als eerste gekeken naar economische effecten door opbrengstderving in de landbouw en productieverliezen door hogere vervoerskosten in de scheepvaart. Maar er zijn veel indirecte effecten die veel moeilijker te kwantificeren zijn. Er is nog weinig zicht op de grootte van het probleem en hoe het risico beperkt kan worden door maatregelen. Mogelijk kan waterbeheer en ruimtelijke inrichting hier een rol spelen. Denk aan natte elementen die de verspreiding van branden vertragen. Ook het verhogen van grondwaterstanden zou kunnen bijdragen. Gebieden met hoge grondwaterstanden zijn over het algemeen minder gevoelig voor natuurbranden. Toekomstverkenningen geven echter aan dat er steeds meer gebieden bijkomen waar de grondwaterstand in de zomer ver uitzakt. Die plekken kunnen in de toekomst gevoeliger worden.’
Aanbevelingen
Het consortium doet de volgende aanbevelingen:
- Om de gevolgen van natuurbranden te beperken en de gevaren te verminderen is het nodig dat het voorkomen en bestrijden van natuurbranden structureel onderdeel wordt van het systeem van brandweerzorg. Dit systeem is tot nu toe vooral gericht op het voorkomen, beperken en bestrijden van (beperkte) branden in gebouwen.
- Het risico van natuurbranden moet worden meegewogen bij de inrichting van het Nederlandse landschap.
- Er moet meer kennis worden vergaard om de ontwikkeling van het natuurbrandrisico nader en ook kwantitatief te kunnen duiden en een onderbouwd handelingsperspectief te kunnen bieden aan overheden, brandweer en terreinbeheerders.
