Nog te veel stikstof en fosfor in grond- en oppervlaktewater  

De stoffen stikstof en fosfor zorgen ervoor dat gewassen beter groeien. Wanneer landbouwbedrijven mest gebruiken, spoelt een teveel aan stikstof en fosfor weg naar het grond- en oppervlaktewater, waardoor dat vervuild raakt. Nitraat is de meest voorkomende vorm van stikstof in de bodem en het water. Dit rapport beschrijft de ontwikkeling van de nitraatconcentraties in grond- en oppervlaktewater en totale concentraties van stikstof en fosfor in oppervlaktewateren.

Het RIVM rapporteert samen met RWS, Deltares, CBS, WEcR en RVO elke vier jaar over het gebruik van meststoffen in de landbouw en het effect daarvan op de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater. Met dit rapport brengt Nederland verslag uit aan de Europese Commissie van de voortgang in de verbetering van de waterkwaliteit.  

Experts van Deltares hebben bijgedragen aan het onderzoek door de data uit het oppervlakte- en kustwater te verwerken. Ze verwerkten de landbouw specifieke data uit het daarvoor speciale meetnet van de waterschappen. Regionaal was er ook data beschikbaar uit het Kader Richtlijn Water meetnet en voor landelijk uit het meetnet van Rijkswaterstaat. Ook voor kustwateren kwam de data uit het meetnet van Rijkswaterstaat. Verder hebben experts meegelezen met de conclusies hierover in het onderzoek.

Het rapport geeft een uitgebreid overzicht van de meetinformatie die we in Nederland verzamelen om de waterkwaliteit te volgen. We meten op de agrarische bedrijven zelf, maar ook in het hele traject via sloten, beken, meren en rivieren door naar de Noordzee. Dit is belangrijk omdat er niet alleen in de landbouwgebieden zelf problemen zijn met te hoge concentraties voedingstoffen, maar ook in benedenstroomse wateren waar algenbloei en kroos kunnen zorgen voor zuurstofloos en stinkend water.

Joachim Rozemeijer, onderzoeker waterkwaliteit en ecologie en betrokken bij het rapport

Resultaten grondwater 

Ondanks het gevoerde mestbeleid, is de waterkwaliteit sinds 2012 niet structureel verbeterd. Tussen 2020-2023 zijn de nitraatconcentraties in het grondwater onder landbouwbedrijven gestegen ten opzichte van 2016-2019. Bij meer dan de helft van de landbouwbedrijven in de gebieden met een ondergrond van zand of löss is de nitraatconcentratie volgens de Europese norm vaak nog te hoog. Dit komt voor een deel door de droge zomers van 2018 tot 2020. Gewassen nemen bij droogte minder stikstof op waardoor er meer in de bodem achterblijft. Sinds 2021 dalen de nitraatconcentraties, maar zijn in deze gebieden nog steeds hoger dan voor 2018.  

Resultaten oppervlaktewater 

Door te veel stikstof en fosfor in oppervlaktewater voldoet in veel wateren in Nederland de biologische waterkwaliteit niet. Dan leven er bijvoorbeeld te weinig verschillende soorten planten en dieren in. In 44 procent van de wateren in Nederland is de biologie niet op orde, mede als gevolg van meststoffen. In 11 procent van de wateren leven er nog genoeg planten en dieren, maar zijn de concentraties stikstof en fosfor wel te hoog. 

Drinkwaterkwaliteit onder druk  

Schoon grond- en oppervlaktewater is belangrijk om er drinkwater van te kunnen maken. Daarom is het belangrijk de kwaliteit van het water te verbeteren. Vooral op de zandgronden vormt nitraat een probleem voor de bronnen van drinkwater. Grondwater dat meer dan 50 milligram nitraat per liter bevat, is minder geschikt voor drinkwaterbereiding. In ongeveer 20 procent van de grondwaterwinningen zijn nu al problemen, of kunnen die in de nabije toekomst ontstaan.  

Europese Nitraatrichtlijn 

Het doel van de Nitraatrichtlijn is om de bronnen voor drinkwater te beschermen en om vervuiling van het oppervlaktewater door meststoffen uit agrarische bronnen te voorkomen.