Zeer lage grondwaterstanden natuurgebieden door droogte
Expert(s) |
Dimmie Hendriks
|
Ilja America - van den Heuvel
Natuurorganisaties trekken deze zomer aan de bel over de negatieve effecten van de aanhoudende droogte op de Nederlandse natuur. Door de droogte en hitte vallen beken droog en hebben bomen en planten te lijden door een gebrek aan vocht. Grondwaterstanden spelen hierbij een belangrijke rol. Deltares heeft actuele kaartbeelden van grondwaterstandsverlaging en de ligging van enkele natuurgebieden gecombineerd. Hiermee worden de gebieden met de grootste risico’s in beeld gebracht.
Ook in 2018 en 2019 had de natuur veel last van de lange droge perioden. De lage grondwaterstanden in de droge perioden zorgden niet alleen voor een vochttekort, maar ook voor een verslechtering van de bodem- en waterkwaliteit. In die jaren trad matige tot grote schade op aan natuur bij beken en bronnen en andere natuurtypen die kenmerkend zijn voor vochtige standplaatsen, zoals hoogveen, vennen, moerassen of veenmosrietlanden (Van den Eertwegh ea., 2011). Beken vielen droog en er werden vissen geëvacueerd om massale sterfte te voorkomen. De kans is groot dat de droogte van dit jaar ook zorgt voor soortgelijke natuurschade.
De natuurschade wordt voor een deel veroorzaakt door lage grondwaterstanden als gevolg van lange perioden van droogte. Dit geldt vooral voor gebieden waar geen oppervlaktewater kan worden aangevoerd, zoals de hoge zandgronden in het zuiden en oosten van Nederland. Daarbij zijn veel natuurgebieden in Nederland verdroogd: de grondwaterstanden zijn er structureel verlaagd en kwelstromen flink afgenomen als gevolg van intensief landgebruik, ontwatering en grondwateronttrekking voor drinkwater, industrie en landbouw (zie figuur). Als gevolg van verdroging zijn de planten, bomen, dieren en beken in deze gebieden extra kwetsbaar voor perioden van droogte.
Gecombineerde kaartbeelden
In de onderstaande kaartbeelden wordt het actuele landelijk beeld van de verlaging van grondwaterstanden, zoals berekend met het Landelijke Hydrologisch Model LHM , gecombineerd met de ligging van Natura 2000-gebieden[2] en gebieden met grondwaterafhankelijke natuur[3]. Zichtbaar is dat in een aantal natuurgebieden, vooral in het zuiden van Nederland, de grondwaterstanden momenteel zeer laag zijn voor de tijd van het jaar: enkele centimes tot lokaal meer dan een halve meter lager dan in een gemiddeld jaar. Dat geldt ook voor Natura 2000-gebieden met grondwaterafhankelijke natuurtypen, zoals gebied ten zuiden van de Loonse en Drunense duinen (Noord-Brabant), Weerter- en Budelerbergen (Noord-Brabant/Limburg), De grote peel (Noord-Brabant/Limburg), Wijnjeterperschar (Friesland) en Korenburgveen (Gelderland).
De relatief sterke verlaging van grondwaterstanden in het zuiden van Nederland wordt veroorzaakt door een regionaal verschil in neerslagtekort (in het zuiden van Nederland is de afgelopen periode minder neerslag gevallen dan in het noorden) plus een sterkere toename van beregening uit het grondwater in deze gebieden.
Structurele maatregelen nodig
Op een aantal plekken zijn dit jaar maatregelen genomen om natuur te vernatten. Zo zijn waterbuffers bij de Peelvenen aangelegd. Ook wordt in sommige gebieden water van buiten aangevoerd om kwetsbare natuur nat te houden, zoals bijvoorbeeld in de Veenkoloniën (Groningen) en De Grote Molenbeek (Limburg). Vanwege de relatief hoge ligging van veel natuurgebieden zijn dit soort maatregelen helaas lang niet altijd mogelijk. Om verdroging tegen te gaan en de natuur robuust te maken voor perioden van droogte zijn in en rond deze gebieden structurele maatregelen nodig, zoals bufferzones waar de grondwaterstand flink wordt verhoogd. Dit kan door in zulke buffers de ontwatering sterk te beperken (dempen van sloten en verwijderen drainage, verhogen van de slootbodem en waterpeil) en onttrekkingen van grondwater verbieden of alleen heel beperkt toestaan.
Bronnen
- Verdroogde gebieden in Nederland, 2000
- Nederland kent 162 Natura 2000-gebieden. Dit Natura 2000-netwerk bestaat uit gebieden die zijn aangewezen onder de Vogelrichtlijn en onder de Habitatrichtlijn. Beide Europese richtlijnen zijn belangrijke instrumenten om de Europese biodiversiteit te waarborgen. Alle gebieden zijn geselecteerd op grond van het voorkomen van soorten en habitattypen die vanuit Europees oogpunt bescherming nodig hebben.
- Grondwaterafhankelijke natuur is natuur die gebaat is bij hoge grondwaterstanden en vaak bij de aanwezigheid van kwel. In het kader van het project (Van den Eertwegh ea., 2011) is een kaart ontwikkeld van grondwaterafhankelijke natuurgebieden in Nederland.
