TRANS2 voor toekomstbestendigere vaarwegen

Droge jaren als 2018 en 2022 laten zien dat de economische en maatschappelijke impact enorm is als er niet genoeg vervoerd kan worden over het water. Met de verwachte toename van lage waterstanden op de rivieren in de toekomst is klimaatadaptatie cruciaal voor een toekomstbestendige infrastructuur.

Opgave

Veroudering en onderhoud van infrastructuur - zoals sluizen en bruggen - veroorzaakt regelmatig stremmingen. Ook zijn er steeds meer beperkingen in de transportcapaciteit van de binnenvaart door periodes van extreem laagwater, maar ook door hoogwater, hitte en extreem weer. Het vrachtvervoer kan zich hier niet ad hoc op aanpassen, met soms grote schade als gevolg.

Als de overstap naar een ander vervoermiddel toch wordt gemaakt, bijvoorbeeld transport over de weg, dan keert het transport daarna niet altijd terug naar het water, en dat is in strijd met de (Europese) beleidsafspraken. De ontwikkelingen en ervaringen in de afgelopen jaren laten zien dat er nu behoefte is aan een robuust, betrouwbaar en efficiënt transportsysteem.

"Transport van goederen over water is een zeer schone en, door de grote volumes, onmisbare modaliteit", aldus projectcoördinator Rolien van der Mark, expert rivierkunde en binnenvaart bij Deltares. "Dit transport blijft ook in de toekomst nodig en kan niet allemaal over de weg of spoor. Tegelijkertijd staan we nu voor complexe uitdagingen: zeespiegelstijging, hoogwater, bodemerosie, zoetwaterbeschikbaarheid, druk op de vrije ruimte, binnenvaart, biodiversiteits- en natuurherstel; alle opgaven vragen aanpassing van het watersysteem, en er moeten scherpe keuzes gemaakt worden."

TRANSitie voor klimaatadaptatie

Doordat er meerdere maatregelen denkbaar zijn en de belangen groot, was het voor de sector en de Rijksoverheid noodzakelijk om de effectiviteit van de verschillende maatregelen en de interactie daartussen te kennen. Daarom is project TRANS2 opgezet, mede gefinancierd door TKI Deltatechnologie uit de PPS (publiek-private samenwerking)-innovatie programmasubsidie van het Ministerie van Economische Zaken. De afgelopen twee jaar verkenden vijftien partners klimaatadaptieve oplossingen in dit project, gecoördineerd door Deltares.

TRANS2 staat voor TRANSitie naar een klimaatbestendig en duurzaam Rotterdams achterland TRANSport en hield zich bezig met de vraag: hoe kan de binnenvaart meer grip krijgen op een veranderend klimaat? Het is duidelijk dat enkel (grote) infrastructurele aanpassingen aan het vaarwegennetwerk, zoals aanleg van stuw- en sluizencomplexen, plaatsen van pompen, waterbuffering in reservoirs, aanleg van (lateraal) kanalen en het verlagen van sluisdrempels, de laagwaterproblematiek niet oplossen, want:

• De effectiviteit is beperkt (we kunnen nu eenmaal geen water maken)
• De besluitvorming en aanleg duren lang
• De ruimtelijke inpassing is soms lastig
• Oplossingen voor de scheepvaartfunctie conflicteren soms met andere rivierfuncties zoals hoogwaterveiligheid, stabiliteit van constructies of natuur
• Internationale afspraken of wet- en regelgeving staan niet alles toe
• Aanpassingen voor de vaarwegen kunnen ongewenst zijn door andere opgaven.

Daarom was er - naast aanpassingen in de infrastructuur en het vaarwegennetwerk - meer nodig en is er gezocht naar klimaatadaptieve oplossingen in de hele transportketen van de vloot, logistiek, informatievoorziening en nog breder.

Wat heeft het opgeleverd?

Verschillende partijen zoals binnenvaartondernemers, branchevereniging, kennisinstellingen, overheid (ministerie en vaarwegbeheerder) en havenautoriteiten brachten hun kennis en ervaring bij elkaar in TRANS2.

Download eindresultaten en doorkijk TRANS2

Nu het project is afgerond, onderscheidt Rolien van der Mark drie oplossingsrichtingen voor de binnenvaart: een andere vloot, logistieke aanpassingen en betere informatievoorziening. “Daarbij gaat het om informatie voor de korte termijn, hoe laag staat het water over vijf dagen, maar ook verder vooruit, om strategische keuzes te kunnen maken.”

Toekomstige vloot

Tijdens het project ontstond de vraag hoe de vloot zich zal ontwikkelen in de toekomst. Kleinere schepen vervullen op dit moment een belangrijke rol om het transport over water robuust te maken, maar het is onzeker of deze schepen in de toekomst in de vaart blijven. Binnen TRANS2 is een start gemaakt met het onderzoeken van deze trend en de gevolgen hiervan. Deze vraag leeft sterk bij de sector en wordt ook opgepakt door de Binnenvaarttafel.

Aanbevelingen

Onlangs is bij SmartPort ook het project Gezamenlijke Robuustheid: Ideeën voor Binnenvaartlogistiek (GRIB) afgerond. Hierin zijn kansrijke ideeën voor verder onderzoek en innovatierichtingen voor een klimaatadaptieve binnenvaart geïdentificeerd. Omdat er qua scope en inhoud enige overlap is tussen TRANS2 en GRIB, is het nodig om bij het definiëren van de vervolgstappen de bevindingen van beide projecten samen te beschouwen. In het rapport is hiertoe al een eerste aanzet gedaan, met onder andere de volgende aanbevelingen:

• Er is verder gewerkt aan de Digital Twin Waterways (DTW) dat in meer detail scheepsbewegingen en bijbehorende activiteiten simuleert aan de hand van een vaarwegennetwerk met infrastructuur, vloot en reizen (herkomsten en bestemmingen en te vervoeren vracht) en klimaat (rivierafvoer). Deze ontwikkeling is in eerdere TKI-projecten al gestart. Hiermee kan bijvoorbeeld geschat worden hoeveel lading mee kan in een vloot aan schepen en wat de reisduur is bij een zekere afvoer.
• De basis is gelegd voor een Systeem-Dynamisch (SD) model dat op wat hoger abstractieniveau een integraal beeld creëert van het transportsysteem door het goederenvervoer over water te simuleren. De tool kan ondersteunen bij strategische besluitvorming. Het model laat bijvoorbeeld zien dat laagwaterschepen en verbetering in de vaardiepte de meest robuuste maatregel is.
• Er zijn verkennende analyses uitgevoerd naar klimaatadaptie in de binnenvaart, zoals alternatieve routering, toekomstige vlootsamenstelling en het gebruik van seizoens-voorspellingen van rivierafvoeren. Als men bijvoorbeeld een laagwaterperiode eerder ziet aankomen, kan hier eerder alvast op geanticipeerd worden waarmee de schade reduceert.
• Er is meer bewustzijn, kennis en inzicht ontstaan naar kansrijke onderwerpen voor de binnenvaart.

Een klimaatrobuuste binnenvaart vraagt inzet van alle partijen in de keten. De samenwerking in TRANS2 heeft laten zien hoe we daar met elkaar invulling aan kunnen geven.

Johan Gille, programmamanager scheepvaart, Havenbedrijf Rotterdam

Ik ben het meest trots op onze verbindende rol in TRANS2, waarin we met zoveel verschillende partijen op onderwerpen echt hebben samengewerkt, met begrip voor elkaars belangen.

Rolien van der Mark, projectcoördinator en expert rivierkunde en binnenvaart bij Deltares

Partners

In TRANS2 werkt Deltares samen met Copernicos, MARIN, TU Delft, Rotterdam School of Management / Erasmus, NPRC, Danser, Koninklijke Binnenvaart Nederland, Smartport, EICB, Havenbedrijf Rotterdam, Havenbedrijf Amsterdam, Witteveen + Bos, Rijkswaterstaat en het Ministerie van IenW (Directoraat-generaal Luchtvaart en Maritieme zaken, DGLM).