De complexe werking van de watersystemen in Limburg in beeld

Gepubliceerd | 26 januari 2023

Expert(s) | Nathalie Asselman | Klaas-Jan van Heeringen

Vandaag heeft Deltares tijdens een webinar de resultaten gepresenteerd van de watersysteemanalyse in Limburg. Dit feitelijk onderzoek vond plaats in opdracht van de Provincie Limburg en Waterschap Limburg naar aanleiding van het hoogwater in juli 2021. Er is een analyse gemaakt hoe de watersystemen van beken en rivieren in het zuidelijke deel van Limburg werken bij extreem natte weersomstandigheden.

Het hoogwater van juli 2021 werd veroorzaakt door een grote hoeveelheid neerslag die in een paar dagen viel. Deze extreme weersomstandigheden zijn we niet gewend en roept vragen op. Deltares geeft in het rapport aan dat er geen absolute bescherming is tegen wateroverlast: niet alle overlast valt te voorkomen. Wel kan door het nemen van een reeks aan maatregelen overlast worden beperkt. Verder kunnen overheden, maar ook bedrijven en burgers, zich beter voorbereiden. Het waterbewustzijn en kennis van de mogelijkheden om zich hierop voor te bereiden zijn hierbij belangrijk. Maar zeker ook de wijze waarop de ruimtelijke ordening wordt ingericht.

Huidige situatie

De analyse van Deltares heeft zich vooral geconcentreerd op de stroomgebieden van de Geul, de Roer en de Geleenbeek. Deze drie stroomgebieden blijken gevoelig voor extreme neerslag en reageren elk op een andere manier. Het landelijk gebied in Zuid-Limburg neemt veel water op. Dit komt door de aanwezige bodem en de begroeiing, zoals gras en bossen, die veel water opnemen en laten intrekken als een soort spons. De sponswerking is heel belangrijk geweest en moeten we dus behouden. Er valt echter nog winst te behalen met het vergroten van de sponswerking. Daarvoor is het belangrijk om ook over de grens te kijken naar mogelijkheden om water vast te houden.

Overzichtskaart van het Nederlandse traject van de Maas en de stroomgebieden van de Roer, Geleenbeek en Geul

Maatwerk maatregelen

Om beter voorbereid te zijn op extreme regenval zijn vijf typen maatregelen in beeld gebracht, van water vasthouden in hoger gelegen gebied tot water bergen en keringen. Het gaat bij alle maatregelen om maatwerk. Een van de aanbevelingen is om aandacht blijven te houden voor bronmaatregelen: als we het water vasthouden bij de bron, daar waar het valt, wordt de wateroverlast beperkt. Bijvoorbeeld door het landgebruik anders in te richten met minder verharding en meer natuur. Of door in te zetten op duurzame natuurlijke landbouw en het stimuleren van afkoppelen van regenwater bij huizen. Dit draagt allemaal bij aan het verbeteren en het behouden van de sponswerking.

Ook door langs de beken meer ruimte vrij te laten voor het bergen van water, kan een bijdrage geleverd worden. Hierbij wordt gedacht aan gebieden die water kunnen opvangen. Deltares heeft twee manieren onderzocht, de eerste kijkt naar de kleine bovenstroomse beken. Als daar meer natuur is, kan water daar langer worden vastgehouden. De tweede manier is het aanleggen van drempels in het beekdal, om hiermee het water tegen te houden voordat het naar een dorp of stad stroomt. Ook zijn de mogelijkheden onderzocht naar het aanleggen van kades. Tot slot worden op enkele plekken oplossingen gezien in het creëren van meer doorstroming bijvoorbeeld bij bruggen.

Met alleen fysieke maatregelen is het niet mogelijk om alle wateroverlast te voorkomen. Daarom is het ook nodig om in te zetten op gevolgbeperking. Bijvoorbeeld door het niet of op een aangepaste manier bouwen op locaties die vergrote kans hebben op wateroverlast. En ook het verbeteren van de hoogwatervoorspelling en het vergroten van het waterbewustzijn zijn belangrijk.

Lia Roefs, gedeputeerde Provincie Limburg: “In de watersysteemanalyse van Deltares zijn verschillende maatregelen onderzocht die kunnen bijdragen aan het verbeteren van de waterveiligheid. Een belangrijke aanbeveling daarbij is om ook verder te kijken dan het watersysteem. We moeten ook kijken naar de ruimtelijke ordening. Het is belangrijk dat we leren omgaan met extremer wordend weer. Ook moeten we onze ruimte, onze manier van bouwen, de locaties waar kwetsbare functies aanwezig zijn of worden gevestigd aanpassen aan de natuurlijke omstandigheden. Water en bodem moeten meer sturend worden.”

Josette Van Wersch, lid dagelijks bestuur Waterschap Limburg: “Met veel van de voorgestelde maatregelen zijn we in Limburg al aan de gang. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het afkoppelen van regenwater, maatregelen op akker- en natuurgebied, hellingen, de aanleg van regenwaterbuffers. Wij zien in het rapport van Deltares een bevestiging dat we op de goede weg zijn. Deze maatregelen zetten we door en we verhogen waar nodig de intensiteit. Maar er is ook nog veel te doen. Maatregelen moeten op de juiste plekken worden genomen zodat zij ook effectief zijn. Dat je op plek A een maatregel invoert mag niet leiden tot overlast op plek B. Dat vergt maatwerkoplossingen voor het totale stroomgebied van het regionale bekensysteem. En daarmee gaan we verder aan de slag.”

Uitwerking van maatregelen

De regionale overheden werken continu aan het verbeteren van de bescherming tegen wateroverlast. Daar gaan ze mee door. Het onderzoek van Deltares biedt waardevolle inzichten over hoe onze beken in Limburg reageren op extreme neerslag. Er zijn kansrijke typen maatregelen die verder verkend gaan worden. De afgelopen maanden zijn meerdere onderzoeken en adviezen opgeleverd. Het programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL) gaat de aanbevelingen uit deze onderzoeken verder uitwerken om te komen tot een gerichte aanpak. Dit gebeurt samen met de Provincie Limburg, Waterschap Limburg, het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de gemeenten. Ook de omgeving wordt hierbij betrokken.