Onderzoek naar zeespiegelstijging

Hoeveel stijgt de zeespiegel?

De zeespiegel zal in 2100 waarschijnlijk ergens tussen 0,3 en 1 meter gestegen zijn in vergelijking met nu, afhankelijk van hoe snel de aarde opwarmt. Dit geeft het IPCC-rapport aan. Een stijging van 2 meter in 2100 en 5 meter in 2200 kan in het meest ongunstige geval ook niet worden uitgesloten als gevolg van de smelting van de ijskap in de Noordpool.

Toenemende kans op overstroming, zoutindringing, beschikbaarheid van zoetwater, de kust die langzaam maar zeker afbrokkelt; achter de zorgwekkende aantallen zitten verhalen over ontwrichting van veilig en duurzaam leven in steeds dichter bevolkte steden en delta’s.

Zeespiegelstijging in Nederland

We doen onderzoek als kennispartner van het Rijk, provincies, gemeenten, waterschappen, Rijkswaterstaat, andere kennisinstituten, ingenieursbureaus en verschillende maatschappelijke organisaties in het Nederlandse Deltaprogramma.

Daarin bereidt Nederland zich voor op de effecten van klimaatverandering op de waterveiligheid, zoetwatervoorziening, wateroverlast, droogte en hittestress. We onderzoeken in opdracht van de deltacommissaris hoe Nederland met robuuste klimaatadaptatiestrategieën het beste kan inspelen op veranderende omstandigheden.

Om Nederland ook in de toekomst verder aan te passen, zijn strategische keuzes in het beheer en ruimtegebruik van de Nederlandse delta nodig. Ook moeten we moeten blijven innoveren en experimenteren. Alert blijven op en monitoring van ontwikkelingen op Antarctica zijn van groot belang om tijdig grootschalige aanpassingen in gang te kunnen zetten.

Marjolijn Haasnoot, Deltares-expert

Sinds 2014 onderhoudt Deltares de Zeespiegelmonitor in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Hiermee wordt de stand en ontwikkeling van de zeespiegel vastgesteld, ter ondersteuning van het waterveiligheidsbeleid. Aan de hand van de resultaten van de Zeespiegelmonitor wordt o.a. bepaald hoeveel zand er jaarlijks gesuppleerd dient te worden. De Zeespiegelmonitor speelt ook een rol bij de beoordeling en het ontwerp van de primaire waterkeringen. De meest recente Zeespiegelmonitor is die van 2022.

Kennisprogramma Zeespiegelstijging

De onderzoeken naar de gevolgen van zeespiegelstijging voeren we onder andere uit voor het Deltaprogramma, en het Kennisprogramma Zeespiegelstijging, dat in 2019 is opgestart, mede naar aanleiding van de bevindingen van het eerste Deltares rapport: Mogelijke gevolgen van versnelde zeespiegelstijging voor het Deltaprogramma.

Deltares richt zich hierin primair op onderzoek naar de effecten van zeespiegelstijging op de waterveiligheid (kustfundament, waterkeringen) en de zoetwatervoorziening (verziltingsproblematiek). Ook de effecten op onze economie (met name havens en scheepvaart), het ruimtegebruik (o.a. wonen, recreatie), landbouw, en natuur en ecologie worden in het onderzoek meegenomen. Dat levert belangrijke beslisinformatie voor de zes-jaarlijkse herijking van het Deltaprogramma, die wordt opgenomen in het Deltaprogramma 2027.

Programma met 5 sporen

Dit programma ordent de belangrijkste kennisvragen langs vijf sporen:

1. Onderzoek en kennis zeespiegelstijging: wat kunnen we verwachten?
2. Systeemverkenningen: wat is de houdbaarheid van de voorkeursstrategieën?
3. Signaleringsmethodiek: hoe weten we wanneer we moeten handelen?
4. Alternatieven en adaptatiepaden: wat is het handelingsperspectief voor de verre toekomst?
5. Implementatiestrategie; welke communicatie, gedragsverandering en transities zijn nodig en mogelijk om hierop tijdig te anticiperen?

Innovatie van kennis over zeespiegelstijging

Deltares is wereldwijd actief in klimaatadaptatieprojecten en in onderzoek naar de gevolgen van hoge en versnelde zeespiegelstijging. Dat stelt ons in staat om implementatie van adaptatiepaden te onderzoeken en te volgen en die kennis door te ontwikkelen voor Nederland.

Daarvoor zetten we onze diepgaande kennis van het systeem van water en ondergrond in. We maken daarbij gebruik van alle disciplines die binnen Deltares aanwezig zijn om integrale impactanalyses te kunnen maken.

Onze rapporten over zeespiegelstijging

We hebben sinds 2018 een aantal rapporten opgeleverd:

1. Rapport ‘Mogelijke gevolgen van versnelde zeespiegelstijging voor het Deltaprogramma’ (2018). In 2018 hebben we in opdracht van de Deltacommissaris een rapport opgeleverd over de mogelijke gevolgen van versnelde zeespiegelstijging op de waterveiligheid, zoetwaterbeschikbaarheid en het kustfundament van Nederland.
2. Rapport ‘Strategieën voor adaptatie aan hoge en versnelde zeespiegelstijging’ (2020). In dit rapport, ook in opdracht van de Deltacommissaris, benadrukken we dat de onzekerheden op dit moment te groot zijn om nu al strategieën te kiezen of af te wijzen. Het geeft een inventarisatie en categorisering van bestaande plannen om in te kunnen spelen op een toekomstige zeespiegelstijging. Het rapport introduceert vier mogelijke oplossingsrichtingen voor de lange termijn:
   1. Beschermen-gesloten: beschermen van de kust tegen overstromingen en erosie met harde of zachte maatregelen, zoals keringen, zandsuppletie of wetlands. Rivierarmen worden afgesloten (met dammen);
   2. Beschermen-open: idem als Beschermen-gesloten, maar de rivieren blijven in open verbinding met de zee;
   3. Zeewaarts: creëren van nieuw, hoger en zeewaarts gelegen land om de delta tegen gevolgen van overstroming te beschermen;
   4. Meebewegen: verkleinen van de kwetsbaarheid voor de gevolgen van een hogere zeespiegelstijging door water- of zouttolerant landgebruik (zoals drijvende gebouwen en infrastructuur op palen), ophogen van land, ruimtelijke planning en/of verplaatsen.
      
3. Rapport ‘Analyse van bouwstenen en adaptatiepaden voor aanpassen aan zeespiegelstijging in Nederland (2022)’. We onderzochten in opdracht van het Kennisprogramma Zeespiegelstijging welke maatregelen Nederland nu kan nemen voor de zeespiegelstijging van de toekomst. In dit onderzoek hebben we 22 mogelijke maatregelen beschreven, die beschouwd kunnen worden als bouwstenen voor toekomstige oplossingen en adaptatiepaden. Voorbeelden van maatregelen zijn harde waterkeringen, zachte waterkeringen, riviermaatregelen, aanpassingen in landgebruik en vermijden van risicogebieden. De bouwstenen zijn vooral gericht op het beschermen tegen overstromingen en zullen in een later stadium uitgebreid worden met bouwstenen voor zoetwatervoorziening. We hebben verkend waar deze bouwstenen toegepast kunnen worden, in welke combinatie en of het verstandig is daar nu al mee te beginnen (‘low-regret’). Bijvoorbeeld het creëren van ruimte voor waterberging en afvoercapaciteit voor de rivieren, het vernatten van veenweidegebieden tegen bodemdaling en het vrijhouden van ruimte voor dijkversterking.