Nieuw onderzoek naar relatie klimaatverandering en sociaaleconomische kantelpunten

Zeespiegelstijging

De steeds sneller stijgende zeespiegel is een ‘game changer’ die onder bepaalde omstandigheden zou kunnen leiden tot sociaaleconomische omslagpunten, vertelt Kees. “Er zijn steeds meer verhaallijnen over hoe zeespiegelstijging zou kunnen leiden tot een verslechtering van bijvoorbeeld het Nederlandse investeringsklimaat of de huizenmarkt. Zo publiceerde de Nederlandsche Bank recent een studie waaruit bleek dat een kustoverstroming zou kunnen leiden tot financiële instabiliteit.”

Het IPCC geeft aan dat de zeespiegel kan stijgen met 0.3 tot 1.0 m in 2100, afhankelijk van de opwarming van de aarde. Een stijging van 2 m in 2100 en 5 m 2200 kan echter niet worden uitgesloten vanwege onzekere processen in de ijskappen.

Zonder adaptatie zal dit zeer grote gevolgen hebben op kustgebieden, maar de adaptatiemaatregelen zelf zullen de kustgebieden ook fundamenteel veranderen. Kees benadrukt dat verhaallijnen over de gevolgen hiervan systematisch onderzocht moeten worden: “kunnen ze werkelijk gebeuren of is het speculatie?”

Deltares en de VU ontwikkelden een methode om dit soort verhaallijnen systematisch te kunnen onderzoeken. De methode werd toegepast op een denkbeeldige kuststad, die model staat voor vele steden wereldwijd. Onderzocht is hoe de huizenprijs zich tot in het jaar 2200 zou kunnen ontwikkelen. Hierbij moest rekening gehouden met veel onzekerheden.

Hoeveel zeespiegelstijging kunnen we tot 2200 verwachten? Welke stormen kunnen de stad in die tijd treffen? Zullen huizenkopers het overstromingsrisico meewegen bij de aankoop van hun huis? Zal er tijdig op zeespiegelstijging worden geanticipeerd door heel proactief de dijken te verhogen, of wordt hiermee gewacht tot het een keer bijna mis gaat of er zelfs daadwerkelijk een overstroming plaatsvindt? En is er dan nog genoeg tijd om de dijk op te hogen voordat de volgende storm de stad treft?

Modelexperimenten

De onderzoekers deden 396,000 modelexperimenten om te ontdekken onder welke omstandigheden een huizenmarkt crash zou kunnen plaatsvinden. Deze omslagpunten blijken met name op te treden onder scenario’s met extreme zeespiegelstijging, als gevolg van het versneld afsmelten van de ijskappen op Antarctica. Alleen met zeer proactief overstromingsmanagement kan de snelheid van zeespiegelstijging bijgehouden worden, met een reactief beleid is de kans op omslagpunten reëel.

Ook onder de minder extreme, meer waarschijnlijke zeespiegelstijging scenario’s kan een crash op de huizenmarkt optreden. Interessant hierbij is dat dit alleen optreedt als er paniek uitbreekt op de huizenmarkt. Dit kan gebeuren als na een lange periode met weinig stormen er plotseling een overstroming of bijna-overstroming plaatsvindt, waardoor de oorspronkelijke onderschatting van het risico plotseling omslaat naar een sterke overschatting van het risico. Als de huizenmarkt zich economisch rationeel zou gedragen dan treedt dit effect niet op. In de praktijk gedraagt de huizenmarkt zich vaak niet rationeel.

Ski resorts en transportnetwerken

De methode werd ook toegepast om omslagpunten in wintersport gebieden te onderzoeken. Uit dit onderzoek, geleid door de Universiteit van Zürich, blijkt dat laaggelegen ski resorts (< 2000 m) in de Zwitserse Alpen al voor 2050 een groot risico lopen op faillissement. Het maken van kunstsneeuw als adaptatiemaatregel helpt niet voldoende om dit omslagpunt te vermijden.

Kees vertelt hierover: “Eigenlijk staan deze gebieden voor een lastig dilemma. Als ze doorgaan met dezelfde bedrijfsvoering zullen vroeg of laat met een omslagpunt te maken krijgen. Het alternatief is om zelf doelbewust een omslagpunt te creëren, door over te stappen op een radicaal andere vorm van bedrijfsvoering, waarin ze veel minder afhankelijk zijn van inkomsten uit het wintertourisme. Veel wintersportgebieden gebruiken hun infrastructuur al om in de zomer wandelaars en mountainbikers naar boven te brengen. Het lastige hiervan is dat hier momenteel nog minder geld mee te verdienen is.”

In een derde toepassing is gekeken naar hoe het wegennet grootschalig kan worden ontregeld door rivieroverstromingen. Voor 30 Europese landen is onderzocht of dit kan leiden tot een omslagpunt, waarbij belangrijke economische regio’s niet meer goed met elkaar verbonden zijn. Er blijken grote verschillen tussen Europese landen te zijn. België, Estland, Litouwen en Portugal blijken bijvoorbeeld relatief robuust, terwijl in kleine, bergachtige landen als Slovenië, Macedonië en Albanië een kleinschalige overstroming tot wel 40% van de belangrijke transportverbindingen kan verstoren.

Zo’n gebeurtenis is een voorbeeld van een kantelpunt, waarbij een relatief kleine overstroming een abrupte en disproportioneel grote verstoring van het wegennet tot gevolg heeft. De identificatie hiervan is beleidsrelevant voor nationale wegbeheerders, omdat ze een eerste beeld geven van de plaatsen waar een relatief kleine ingreep al een grote verbetering voor de netwerkrobuustheid kan betekenen.

Conclusie

De rode lijn door deze toepassingen is dat klimaatverandering diverse sociaaleconomische omslagpunten tot gevolg kan hebben. Tegelijkertijd kunnen met gerichte adaptatiemaatregelen veel problemen worden voorkomen. Soms zijn deze adaptatiemaatregelen zo ingrijpend dat je zou kunnen spreken van een doelbewust, positief kantelpunt naar een betere situatie.

Kees concludeert: “Een interessant inzicht is dat je in sommige gevallen beter doelbewust een gewenst kantelpunt kunt afdwingen, dan af te wachten tot een ongewenst kantelpunt je overkomt. Uiteindelijk zal zelfs na een grote klimaatcatastrophe weer een nieuw economisch evenwicht ontstaan, maar we kunnen veel ellende voorkomen door proactief te zijn en nu al in te zetten op adaptatie.”

Studies

Kantelpunten in kuststad:

van Ginkel, K.C.H., Haasnoot, M., Botzen, W.J.W., 2021, under review. A framework for identifying climate change induced socio-economic tipping points.

Ski resorts:

Ashraf Vaghefi, S., Muccione, V., van Ginkel, K.C.H., Haasnoot, M., 2021. Using Decision Making under Deep Uncertainty (DMDU) approaches to support climate change adaptation of Swiss Ski Resorts. Environ. Sci. Policy 126, 65–78.

Europese wegennet:

van Ginkel, K.C.H., Koks, E.E., de Groen, F., Nguyen, V.D., Alfieri, L., 2022, in press. Will river floods ‘tip’ European road networks? A robustness assessment. Transp. Res. Part D Transp. Environ.

Overzicht kantelpunten:

van Ginkel, K.C.H., Botzen, W.J.W., Haasnoot, M., Bachner, G., Steininger, K.W., Hinkel, J., Watkiss, P., Boere, E., Jeuken, A., de Murieta, E.S., Bosello, F., 2020. Climate change induced socio-economic tipping points: review and stakeholder consultation for policy relevant research. Environ. Res. Lett. 15, 023001.